E-Báo Bính Thân CPL
Ăn Tết
Bồ Câu Và Thân Thuộc
Buổi Họp Mặt Bất Ngờ
Cá Lia Thia
Câu Đối Ngày Đầu Xuân
Chân Phước Liêm Bỏ Túi
Chuyến Du Lịch Của Tôi
Chuyện T́nh Ngày Mất Nước
Chuyện Về Chúa Jesus
Chuyện Về Hoa Mai
Chuyện Vui Cười 1
Chuyện Vui Cười 2
Chuyện Vui Cười 3
Củ Khoai Từ
Cười Thấm Thía
Ḍng Đời
Đất Nước Ḿnh
Định Nghĩa T́nh Yêu
Đón Thu Tạ Ơn Thầy Cô
Đón Xuân Này Nhớ Xuân Xưa
Đừng Viết Sai Lịch Sử
Em C̣n Nhớ Mùa Xuân
Ghi Ơn Chiến Sĩ QLVNCH
Hăy Yêu Mẹ Khi C̣n Có Thể
Không Tên
Khúc Phù Du
Kỷ Niệm Thời Học Tṛ
Lái Thiêu Thập Nhất Xă
Lời Chúc Tết cho tuổi lá thu phai
Lời Cho Bố
Lời Dâng Cho Mẹ
Một Chuyến Đi Thăm Thầy
Một Góc Nh́n Buổi Đ.H.CPL
Mừng Tuổi Thọ Thầy
Năm Thân Nói Chuyện Khỉ
Ngày Đầu Năm Cười Một Phát
Nhớ Ơn Người Làm Vườn
Oan Trái
Phong Tục Ngày Tết Nguyên Đán
Tản Mạn Về Nguyễn Bính
Thần Dược
Thằng Vọng Việt
Thầy Bật Của Tui
Thầy Giáo Của Em Tôi
Thơ Hà Huy Dziệu
Thơ... Kể Chuyện
Thư Ngỏ
Thương Hoài Ngàn Năm
Thương Tiếc
T́m Hiểu Về Chùa,Đ́nh,Đền
Tôi Đi T́m Lại Một Mùa Xuân
Trồng Lan Cattleya
Tuổi Hưu
Vọng Về Cố Quốc

 


 
 
Tản mạn về Nguyễn Bính

Hai người sống giữa cô đơn
Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi"
(Nguyễn Bính)


...
 
Ngày xưa, khi c̣n đi học và ở trong kư túc xá thuộc một trường đại học lớn ở Saigon, tôi có dịp đọc Ngày Xưa C̣n Bé của Duyên Anh, và qua đó đă cảm được những bài thơ trữ t́nh của Xuân Diệu và Nguyễn Bính. Thật ra, tôi bị mê hoặc th́ đúng hơn. Nhưng giữa hai tác giả, th́ tôi cảm thấy gần gũi với Nguyễn Bính hơn, có lẽ v́ tôi là dân quê mùa, tỉnh lỵ. Những câu thơ t́nh "Tờ lá thắm đă lạc ḍng u uất, ánh mai soi cũng pha nhạt màu ôi; Anh chỉ có một t́nh yêu thứ nhất, Anh cho em, nên anh đă mất rồi" thật là hay, nhưng sao tôi vẫn thích những câu thơ đơn giản, mộc mạc gần như ca dao của Nguyễn Bính: "... Hai người sống giữa cô đơn; Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi; Giá đừng có dậu mồng tơi; Thế nào tôi cũng sang chơi thăm nàng...".

Tôi nghĩ, hầu như trong chúng ta, những người lớn lên ở Việt Nam, chắc ai cũng không ít th́ nhiều nghe qua hay biết về nhà thơ tài hoa nhưng vắn số nàỵ Điều đó cũng dễ hiểu, v́ thơ của Nguyễn Bính h́nh như đă đạt được tŕnh độ dễ nhớ và đại chúng.

Đi ngược ḍng thời gian một chút, vào đầu thế kỷ 20, khi mà phong trào thơ cũ (theo truyền thống) không c̣n phát triển nữa, thơ mới được trỗi dậy như trăm hoa đua nở. Trong khi người ta nô nức đua nhau theo phong trào thơ mới, làm thơ mới, th́ Nguyễn Bính và Tú Mỡ vẫn tiếp tục đi theo con đường thơ cũ . Giữa những khuôn mặt sáng giá của vườn thơ mới như Xuân Diệu, Thế Lữ, Huy Cận, v.v. tên tuổi của Nguyễn Bính vẫn không hề bị lu mờ, mà ngược lại ông c̣n tạo được bản sắc rất riêng của ḿnh. Nguyễn Bính viết:

Hoa chanh nở giữa vườn chanh
Thày u ḿnh với chúng ḿnh chân quê
Hôm qua em đi tỉnh về
Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều

Có người cho rằng qua bài thơ này Nguyễn Bính muốn làm một bản tuyên ngôn về đường lối sáng tác của ḿnh. Đường lối thơ theo nhà quê. Không cần ra tỉnh, cứ hương đồng gió nội là hay rồi.

Nguyễn Bính là thi sĩ của t́nh yêụ Nhưng t́nh yêu của Nguyễn Bính không phải chung chung như :

Yêu là chết trong ḷng một ít
V́ mấy khi yêu mà chắc được yêu...
(Xuân Diệu)

hay táo bạo và Tây phương hóa như:

Hăy sát đôi đầu, hăy kề đôi ngực
Hăy trộn nhau đôi mái tóc ngắn dài...

Nhưng t́nh yêu của Nguyễn Bính rất nhẹ nhàng, tế nhị và Việt Nam:

Tôi chiêm bao rất nhẹ nhàng
Có con bướm trắng thường sang bên này...

Và cũng không phải vội vàng, chạy theo kim đồng hồ như Xuân Diệu "Mau với chứ, vội vàng lên với chứ... Mau với chứ! Thời gian không đứng đợi", mà chỉ chầm chậm:

Láng giềng đă đỏ đèn đâu
Chờ em ăn dập miếng giầu em sang
Đôi ta cùng ở một làng
Cùng chung một ngơ vội vàng chi anh
Em nghe họ nói mong manh
H́nh như họ biết chúng ḿnh với nhau.

Có lẽ trong chúng ta, ai cũng một lần nghe qua một vài câu thơ trang nhă, t́nh tứ và sâu xa trong bài Người Hàng Xóm:

Nhà nàng ở cạnh nhà tôi
Cách nhau cái dậu mồng tơi xanh rờn
Hai người sống giữa cô đơn
Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi
Giá đừng có dậu mồng tơi
Thế nào tôi cũng sang chơi thăm nàng...

và để rồi tiếc cho một mối t́nh nhẹ nhàng nhưng đầy thi vị của thi sĩ . Nhà thơ yêu một người con gái (có thể là tưởng tượng), nhưng chỉ yêu thầm, không dám nói ra, mà chỉ âm thầm tự nhủ "tôi buồn tự hỏi hay tôi yêu nàng?", để rồi ngày tháng qua đi và nàng chết. Thi sĩ đă than khóc và mới nhận ra được là ḿnh đă yêu:

Đêm qua nàng đă chết rồi
Nghẹn ngào tôi khóc... Quả tôi yêu nàng.

Thời c̣n đi học, tôi thật sự đă cảm những câu thơ trên đây của Nguyễn Bính. Lúc đó, tôi c̣n muốn t́m h́nh ảnh của ḿnh đâu đó trong bài thơ để hỏi ḿnh có thương thầm ai không? Nhưng nào có được, khi mà sách vở và thi cử cứ đè nặng lên cuộc đời sinh viên đầy gian truân...

Trong Thi Nhân Việt Nam, Hoài Thanh, khi phê b́nh về Nguyễn Bính, có viết: "Giá Nguyễn Bính sinh ra thời trước tôi chắc người đă làm những câu ca dao mà dân quê vẫn hát quanh năm và những tác phẩm của người, bây giờ đă có vô số những nhà thông thái nghiên cứu". Thật vậy! Nhiều bài thơ của Nguyễn Bính mang vần điệu ca dao và rất dễ nhớ. Nguyễn Bính không dùng chữ trừu tượng hay cầu kỳ để viết nên những vần thơ để đời. Ông cũng không không dùng những triết lư cao siêu để nói lên những điều hiển nhiên trong cuộc sống. Những câu lục bát của bài Tương Tư thật là dễ h́nh dung:

Thôn Đoài ngố nhớ thôn Đông
Một người chín nhớ mười mong một người
Gió mưa là bệnh của trời
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng.

Tôi thấy cái so sánh "gió mưa là bệnh của trời" với "tương tư là bệnh của tôi yêu nàng" rất ư là sáng tạo và cân xứng. Trong câu "gió mưa là bệnh của trời" có âm vang của gió băo, trong khi câu kế "tương tư là bệnh của tôi yêu nàng" th́ lại tả cái âm vang của một tấm ḷng. Hai câu thơ không chỉ nói về cái vũ trụ mà c̣n nói về cái t́nh trong vũ trụ. Gió mưa của trời, của vũ trụ, luôn gây ra cái cảm giác buồn buồn. Và tương tư là một tính của con người, nhất là đôi trai gái yêu nhau; là một cái vốn tự nhiên. Tương tư là bệnh của t́nh nhân, như mưa gió là bệnh của trời đất.

Cũng có ư cho là "gió mưa" được lấy từ điển "Phong Vũ", tên một bài thơ trong Trịnh Phong, Kinh Thi, thể hiện t́nh cảm của người con gái đợi người t́nh. Tôi thấy ư này không chính xác mấy, v́ Nguyễn Bính không học chữ một cách hệ thống từ nhà trường mà chỉ tự học từ một ông chú. Nguyễn Bính cũng không dùng điển tích trong thơ văn của ông ta.

Tôi c̣n cảm thơ Nguyễn Bính v́ cái đặc tính mộc mạc, rất quê mùa Bắc bộ.

Hai thôn chung lại một làng,
Cớ sao bên ấy chẳng sang bên này
Ngày qua ngày lại qua ngày
Lá xanh đă nhuộm thành cây lá vàng
Bảo rằng cách trở đ̣ giang
Không sang là chẳng đường sang đă đành
Nhưng đây cách một đầu đ́nh
Có xa xôi mấy mà t́nh xa xôi...

Nhà em có một giàn giầu
Nhà tôi có một hàng cau liên pḥng
Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông
Cau thôn Đoài nhớ giầu không thôn nào?

Mặc dù lúc đó tôi chưa hề ra miền Bắc bao giờ, nhưng đọc những câu thơ này, tôi cũng có thể h́nh dung ra cái trữ t́nh của trai gái thuộc vùng đồng bằng Bắc Việt Nam. Chỉ có trong thơ Nguyễn Bính, tôi mới thấy rơ t́nh yêu của người Việt Nam trong khung trời Việt Nam, v́ chỉ Việt Nam mới có "thôn đoài, thôn đông" hay "hàng cau liên pḥng".

Phần lớn các nhà phê b́nh đều nhận xét là t́nh yêu của Nguyễn Bính không lăng mạn, nồng cháy như Xuân Diệu, không chứa chan như Huy Cận, nhưng nhẹ nhàng và mộng tưởng. Riêng tôi th́ thấy Nguyễn Bính cũng yêu say đắm lắm chứ. Thi sĩ yêu đến nỗi phải ghen. Người không muốn người yêu ḿnh hôn hoa, xức nước hoa, đi tắm biển và thậm chí không muốn thấy người yêu "ôm gối chiếc đêm ngủ ." Ghen như vậy th́ quả là hết ư!

Cô nhân t́nh bé của tôi ơi
Tôi muốn cô chỉ mỉm cười
Những lúc có tôi và mắt chỉ
nh́n tôi những lúc tôi xa xôi

Tôi muốn cô đừng nghĩ đến ai
Đừng hôn, dù thấy đóa hoa tươi
Đừng ôm gối chiếc đêm nay ngủ
Đừng tắm chiều nay, bể lắm người

Tôi muốn mùi thơm của nước hoa
mà cô thường xức chẳng bay xa
Chẳng làm ngây ngất người qua lại
dẫu chỉ qua đường khách lại qua

Tôi muốn những đêm đông giá lạnh
Chiêm bao đừng lẩn khuất bên cô
Bằng không tôi muốn cô đừng gặp
Một trẻ trai nào trong giấc mơ

Tôi muốn làn hơi cô thở nhẹ
Đừng làm ẩm áo khách chưa quen
Chân cô in vết trên đường bụi
Chẳng bước chân nào được dẫm lên

Có người cho rằng bài thơ Ghen trên đây là bài thơ khéo nhất của Nguyễn Bính; từ cách gieo vần đến lời thơ và chất thơ.

Bên cạnh những bài thơ t́nh mà Nguyễn Bính đă tả một cách rất ngọt, rất chân chất ấy, nhà thơ c̣n rất thành công trong các bài thơ về người mẹ, người chị, giản dị dến không ngờ, nhưng gây xao xuyến và xúc động đến không ngờ cho độc giả. Chắc mọi ngướ c̣n nhớ bài Ḷng Mẹ của Nguyễn Bính. Không một lời bóng bẩy, hào nhoáng, chỉ mộc mạc như tấm ḷng của bao bà mẹ Việt Nam, nhưng sao đi vào ḷng người đến thế:

Gái lớn ai không phải lấy chồng
Can ǵ mà khóc, nín đi không
Nín đi mặc áo ra chào họ
Rơ quư con tôi! Các chị trông

Ương ương dở dở quá đi thôi!
Cô có c̣n thương đến chúng tôi
Th́ đứng lên nào! Lau nước mắt
Ḿnh cô làm bận mấy mươi người

Này áo đồng lầm, quần lĩnh tía
Này gương này lược này hoa tai
Muốn ǵ tôi sắm cho cô đủ
Nào đă thua ai đă kém ai

Ruộng tôi cày cấy, dâu tôi hái
Nuôi dạy em cô tôi đảm dương
Nhà cửa tôi coi, nợ tôi giả
Tôi c̣n mạnh chán, khiến cô thương

Để rồi khi tiễn con ra ngơ về nhà ai, mẹ một ḿnh quay vào lủi thủi một ḿnh, một bóng. "Con gái là con người ta mà". Đọc đến đây ai mà không cảm động? Những vần thơ chân chất đến độ khó mà phân biệt được đâu là đời và đâu là thơ nữa.

Một bài thơ nữa của Nguyễn Bính, viết về cảm xúc của người chị cho người em khi đi về nhà "người ta" trong bài "Lỡ Bước Sang Ngang":

Em ơi em ở lại nhà
Vườn dâu em hái, mẹ già em thương
Mẹ già một nắng hai sương
Chị đi một bước trăm đường xót xa.

Hẳn ḷng người "chị" trong bài thơ này phải có nhiều uẩn khúc lắm, thế nên, lẽ ra phải vui trong ngày hạnh phúc của đời ḿnh, nhưng giọng thơ lại chứa chất tang tóc, đau thương.

Mắt quầng tóc rối tơ vương
Em c̣n cho chị lược gương làm ǵ
Một lần sẩy bước ra đi
Là không hẹn lại ngày về nữa đâu

...

Em về thương lấy mẹ già
Đừng trông ngóng chị nữa mà uổng công
Chị giờ sống cũng bằng không
Coi như chị đă sang sông đắm đ̣

Có người cho rằng Lỡ Bước Sang Ngang là một bản tuyên ngôn về quyền phụ nữ của Nguyễn Bính. Có thể là cách đây 50 năm, phụ nữ Việt Nam chưa có quyền tự do lựa chọn, không được b́nh đẳng trong hôn nhân, v́ vậy mà đại đa số chị em có ư nghĩ rằng đám cưới của ḿnh như là một sự "lỡ bước sang ngang".

Không ai phủ nhận được là Nguyễn Bính là tác giả của những lời thơ b́nh dân. Ông không ca ngợi những vẻ đẹp xa vời hay những bóng dáng mỹ lệ, nhưng chỉ ghi lại và nói những chuyện hàng ngày, rất gần gũi với đại chúng. Một trong những h́nh ảnh đó là "Những Bóng Người Trên Sân Ga". Trong bài này, tôi thấy những cuộc chia ĺa cứ tiếp tục, gần như không ngừng:

Những cuộc chia ĺa khởi từ đây
Cây đàn sum hợp đứt từng dây
Những lời bèo bọt, thân đơn chiếc
Lần lượt theo nhau suốt tháng ngày

Có lần tôi thấy hai cô bé
Sát má vào nhau khóc sụt sùi
Hai bóng chung lưng thành một bóng
-Đường về nhà chị chắc xa xôi

và c̣n ǵ cảm động hơn hơn khi thấy hai người yêu đang bịn rịn chia tay:

Có lần tôi thấy một người yêu
Tiễn một người yêu một buổi chiều
Ở một ga nào xa vắng lắm
Họ cầm tay họ, bóng xiêu xiêu

và những cảnh mà tôi nghĩ là ta thấy hàng ngày trên các sân ga:

Hai chàng tôi thấy tiễn đưa nhau
Kẻ ở sân ga, kẻ cuối tàu
Họ giục nhau về ba bốn bận
Bóng nḥa trong bóng tối từ lâu

Có lần tôi thấy vợ chồng ai,
Thèn thẹn chia tay bóng chạy dài.
Chị mở khăn trầu anh thắt lại,
Ḿnh về nuôi lấy mẹ, ḿnh ơi!

Có lần tôi thấy một bà già
Đưa tiễn con đi tận chốn xa
Tàu chạy lâu rồi, bà vẫn đứng
Lưng c̣ng đổ bóng xuống sân ga

rồi những người cô đơn, không có bạn bè, người thân:

Có lần tôi thấy một người đi
Chẳng biết về đâu nghĩ ngợi ǵ
Chân bước hững hờ theo bóng lẻ
Một ḿnh làm cả cuộc phân ly

Những chiếc khăn màu thổn thức bay
Những bàn tay vẫy những bàn tay
Những dôi mắt ướt nh́n đôi mắt,
Buồn ở đâu hơn ở chốn này ?

Tôi đă từng chờ những chuyến xe
Đă từng đưa đón kẻ đi về
Sao nhà ga ấy sân ga ấy
Chỉ để cho ḷng dấu biệt ly?

Biệt ly nào mà không buồn? Cuộc vui nào mà chẳng có lúc chia tay. Ngày vui lúc nào cũng qua mau và chỉ để lại cho người nhiều ngày buồn sau đó. Có lẽ trong đời người, thời gian buồn nhiều hơn thời gian vui, nên trong bài thơ này, tôi chỉ thấy toàn những h́nh ảnh của chia tay cứ dồn dập.

Có ai đó đă nói "Cuộc đời là một bài thơ lớn." Tôi thấy điều này rất đúng với Nguyễn Bính. Ông sinh ra ở miền Bắc VN, nhưng sau này (trước 1954), ông lưu lạc vào Nam. Khoảng 1952, ông từng làm phó chủ tịch tỉnh bộ Kiên Giang, phụ trách về văn hóa tuyên truyền. Trong thời gian ở ngoài Bắc, ông viết thơ t́nh nổi tiếng; trong thời gian đi kháng chiến trong Nam, ông viết nhiều bài thơ về kháng chiến, yêu nước, nhưng không mấy thành công và ít ai biết đến. Một trong những bài ông viết trong lúc c̣n "nằm gai nếm mật" trong rừng U Minh là Người Của Ngày Mai. Trong bài, ông đă tả được một cuộc sống gian lao của những người yêu nước, kháng chiến chống Pháp lúc bấy giờ :

Ở cḥi hẹp nhưng hồn bao trùm vũ trụ
Trái tim đau nhưng thương cả loài người
Đă nhiều hôm không thấy bóng mặt trời
Bởi làm việc liên miên và bí mật
...

Những người yêu nước này là ai? Họ là những đứa con VN đến từ ba miền của đất nước, mỗi người mang theo một sắc thái riêng biệt:

Quê các anh ở miền Trung đá núi
Băi cát vàng bờ biển uốn quanh co
Đêm trong xanh, cao vút tiếng ai ḥ
Trên bến vắng một ḍng sông nổi bạc

Quê các anh ở miền Nam bát ngát
Trái dừa xiêm nước ngọt buổi trưa nồng
Đôi ba cô gái bán hàng bông
Chèo yểu điệu một xuồng đầy vú sữa
Theo ḍng kênh đi sâu vào biển lúa

Quê các anh ở miền Bắc xa xôi
Bước chân đi, không biết mấy năm rồi
Xa cha mẹ anh em, xa tất cả
Nương dâu xanh, chiếc cầu ao, mái ra
...

Họ là ai ?
- Là người của ngày mai.

Sau 1954, Nguyễn Bính tập kết về lại Bắc, ông bị vài người trong chính quyền Hà Nội lúc đó cho là phản động và đă chết trong tủi nhục lúc chỉ 47 tuổi, cái độ tuổi đầy sáng tạo.

Tôi cố t́m một vài phê b́nh về cái "dở" của thơ Nguyễn Bính mà chẳng thấy bao nhiêu. Phần lớn thơ của Nguyễn Bính được viết theo thể thơ của dân gian. Chả thế mà nhiều nhà phê b́nh đều đồng ư là Nguyễn Bính là nhà thơ của đồng quê. Tuy nhiên Hoài Thanh, khi phê b́nh về Nguyễn Bính trong Thi Nhân Việt Nam, cũng có trách: "Giữa những bài giống như ca dao, người ta bỗng chen vào một đôi lời quá mới. Ta thấy khó chịu như khi vào một ngôi chùa có những ngọn đèn điện trên bàn thờ Phật". Chẳng hạn như những câu:

Đă thấy xuân về với gió đông
Với trên màu má gái chưa chồng
Bên hiên hàng xóm, cô hàng xóm
Ngước mắt nh́n trời, đôi mắt trong...

đă làm Nguyễn Bính hết cái "quê mùa" rồi. C̣n lại, tôi không thấy ai chê thơ của ông cả.

Viết về Nguyễn Bính th́ chắc cả một cuốn sách cũng không đủ. Càng lục lại trong tiềm thức càng thấy nhớ nhiều, "Chân quê", "Trường huyện", "Cô hái mơ", "Lẳng lơ"... toàn những bài đă dược chuyền tay chép đi chép lại trong thời học sinh. Nhưng sao thấy ngôn từ bỗng trở nên khô cứng và trống rỗng đến thảm hại mỗi khi nói về thơ ông. Phải chăng cái "hồn" trong thơ ông đă nói hộ hết rồi...

Tôi nhớ hoài một lời nói của Nguyễn Bính đâu đó là "Làm văn nghệ khó lắm" v́ "Có nhiều ư, nhiều chữ quá tuyệt mà người khác đă cướp mất, trước ḿnh. Ḿnh chỉ nhái lại thôi". Và, tôi cũng chỉ đang nhái lại vài chữ của tiền nhân để bày tỏ ḷng ngưỡng mộ đối với một nhà thơ mà tôi cho là của tha hương và t́nh yêu trắc trở.

Nguyễn Văn Tuấn

 
Sưu Tầm (ad)