Ngừa Tai Biến Động Mạch Năo
- Từ thuở xa xưa, nhất
là từ giữa thế kỷ 20, y học đă liên tiếp có những chiến thắng lớn để cố
gắng không những chữa khỏi bệnh mà c̣n pḥng ngừa bệnh tật cho con người.
Môn học Y Khoa Pḥng Ngừa đă thành h́nh và rộng răi được áp dụng.
Khoa học này đang đóng vai tṛ rất quan trọng trong việc phổ biến sự
hiểu biết về các loại bệnh, giảm các rủi ro gây bệnh tật, thương tích,
cổ vơ duy tŕ sức khỏe tốt, và ngay cả kéo dài tuổi thọ. Sự pḥng ngừa
này có thể thực hiện qua các tổ chức, cơ sở y tế công tư hoặc qua pḥng
khám bệnh của bác sĩ.Người thực hiện là nhân viên y tế và mọi người dân.
Một cách tổng quát, có ba cấp độ chính để pḥng bệnh:
a-Pḥng bệnh cấp một bao gồm các hành động với mục đích không cho bệnh
hoặc tác hại xấu có cơ hội gây ra bệnh tật.
Thí dụ chủng ngừa các bệnh truyền nhiễm, khích lệ mọi người vận động cơ
thể, không hút thuốc lá. Riêng việc chủng ngừa đă xóa sổ biết bao nhiêu
là bệnh nhiễm từng một thời gây ra tử vong cho cả triệu sinh mệnh trên
trái đất, như bệnh dịch hạch, dịch tả ..
b- Pḥng bệnh cấp hai với mục đích khám phá ra bệnh ở giai đoạn mới phôi
thai chưa có triệu chứng. Nhờ đó khi áp dụng, các phương thức điều trị
có thể tŕ hoăn hoặc chặn đứng không cho bệnh xẩy ra.
Quư bà làm Pap Smear, chụp X quang nhũ hoa, quư ông khám nhiếp tuyến
theo định kỳ đều nhằm mục đích này.
c-Pḥng ngừa loại ba là để tránh các biến chứng xấu của bệnh mà ḿnh
chẳng may đang mắc phải.
Thí dụ một người bị bệnh tiểu đường cần được điều trị đúng thuốc, ăn
uống điều độ và giữ ǵn nếp sống họp lư để tránh hậu quả hư hao thị giác,
tuần hoàn, tiết niệu.
Trong tai biến Động Mạch Năo, sự pḥng ngừa rất quan trọng và hữu ích. Y
khoa đă t́m biết một số rủi ro đưa tới tai biến, mà nếu mọi người áp
dụng th́ đe dọa của bệnh này giảm đi rất nhiều.
Những rủi ro.
Sau đây là những rủi ro chính:
1-Tiền sử đột quỵ. Nếu đă bị cơn đột quỵ thoảng qua TIA mà không được
điều trị th́ 5 năm sau, một trong ba người sẽ bị tai biến. Tương tự như
vậy, nếu đă bị đột quỵ và thoát hiểm cũng có thể bị lại.
2-Cao huyết áp- Đây là một trong những nguy cơ đưa đến bệnh tim thận và
đột quỵ. Cao huyết áp cần được điều trị đúng đắn bằng dược phẩm, thay
đổi nếp sống, hoạt động cơ thể.
3-Bệnh tim- Nhịp tim không đều, bệnh van tim, suy nhược tim là những rủi
ro thường thấy;
4-Bệnh tiểu đường. Đường huyết cao gây tổn thương cho thành mạch máu
đồng thời cũng can thiệp vào sự biến hóa chất đông máu fibrin, khiến máu
dễ đóng cục.
5-Thuốc viên điều ḥa sinh đẻ- Phụ nữ dưới 35 tuổi dùng thuốc viên ngừa
thai mà gia đ́nh có người bị đột quỵ cũng có nhiều rủi do bị tai biến
hơn một chút.
6-Có thai- Trong thời kỳ có thai, huyết áp thường lên cao và máu cũng dễ
đóng cục nên rủi ro đột quỵ cao hơn.
7-Kích thích tố thay thế- Phụ nữ ở tuổi măn kinh dùng kích thích tố từ
hai năm trở lên có rủi ro bị đột quỵ, ung thư nhũ hoa và cơn đau
tim.heart attack cao hơn một chút. Tuy nhiên nếu quư bà măn kinh với khó
chịu trầm trọng vẫn có thể thảo luận với bác sĩ để uống kích thích tố
với lương nhỏ nhất, trong một thời gian ngắn.
8-Hút thuốc lá. Chất nicotine trong thuốc lá có ảnh hưởng không tốt với
mạch máu và là rủi ro đưa tới stroke. Nếu đă hút thuốc dăm năm mà ngưng
ngay cũng giảm nguy cơ tai biến năo rất nhiều.
9-Cao cholesterol trong máu. Cholesterol cao đưa tới đóng chất béo vào
thành động mạch, đưa tới giảm lưu thông máu nuôi năo bộ.
10-Mập ph́ làm tăng huyết áp, bệnh tim và tiểu đường mà các bệnh này đều
là rủi ro của đột quỵ;
11-Đời sống tĩnh tại, không vận động cơ thể;
12-Uống nhiều rượu, ghiền thuốc cấm;
13-Tuổi tác. Đột quỵ có thể xẩy ra cho mọi người bất kể tuổi tác nhưng
thường thấy nhiều ở người tuổi cao hơn trung niên. Các nghiên cứu cho
hay 80% tai biến xẩy ra ở lớp người từ 65 tuổi trở lên.
14-Giới tính. Cho tới tuổi 75, nam giới bị stroke hơi nhiều hơn nữ.
Nhung sau tuổi đó th́ tỷ lệ bị bệnh như nhau.
15-Gia đ́nh.Trong gia đ́nh có bố mẹ hoặc anh chị em đă bị tai biến, đặc
biệt là với anh chị em sinh đôi đồng nhất, từ một hợp tử (identical
twins) với cùng gen di truyền và giới tính.
16-Chủng tộc.- Dân da đen từ tuổi 35 tới 75 thường có nhiều tử vong v́
stroke nhiều gấp đôi dân da trắng. Một lư do có thể là họ bị cao huyết
áp nhiều hơn và họ cũng hay bị bệnh thiếu máu hồng cầu liềm sickle cell
anemia trong đó tế bào máu dễ đóng cục.
Pḥng ngừa đột quỵ.
Tai Biến Động Mạch Năo là một tai nạn trầm trọng, xẩy ra không hẹn trước.
Nó cũng có thể tái phát trong ṿng 5 năm sau khi thoát khỏi cơn tai biến.
Nhưng y giới vẫn xác quyết là có thể pḥng ngừa tai biến nếu ta giảm
thiểu các nguy cơ gây bệnh.
Như là:
1-Huyết áp cao.
Huyết áp cao là nguy cơ thứ nhất gây ra tai biến. Các nhà y học đă coi
nó như tên sát nhân thầm lặng. Ở người cao huyết áp, nguy cơ bệnh tăng
lên gấp 3 hoặc 4 lần so với người b́nh thường. Cả hai áp suất tâm thu và
tâm trương đều quan trọng như nhau và đều là nguy cơ gây tai biến này.
Huyết áp cao làm tăng xơ cứng mạch máu, gây tổn thương và bứt vỡ các
động mạch nhỏ ở năo, chẳng khác chi chiếc ruột xe đạp bể vỡ v́ bơm hơi
quá căng. Đây có lẽ là rủi ro lớn nhất gây ra đột quỵ trong cả hai lănh
vực huyết cục và băng huyết. Theo thống kê dịch tễ, quá nửa đột quỵ là
do cao huyết áp lớn nhỏ không được kiểm soát mà ra.
V́ thế mỗi người cần theo dơi huyết áp đều đặn, đo ít nhất hai lần mỗi
năm. Nhiều người không biết huyết áp ḿnh cao v́ bệnh thường thường
không có triệu chứng.
Huyết áp nên có là dưới 120/80. Trên mức này đă được coi như
tiền-cao-huyết-áp và cần được theo dơi. Trên mức 140/90 là cao.
Theo bác sĩ Harold P. Adams Jr, Đại Học Iowa, th́ sự duy tŕ huyết áp ở
mức độ b́nh thường là yếu tố quan trọng trong việc ngăn ngừa Tai biến.
Cao huyết áp là nguy cơ gây tai biến quan trọng nhất mà ta có thể điều
chỉnh được.
Do đó, nên có khám sức khỏe tổng quát hàng năm, đo huyết áp đều đặn. Nếu
HA cao th́ điều trị đến nơi đến chốn với:
a- dinh dưỡng lành mạnh, giới hạn tiêu thụ muối, giảm uống rượu các loại;
b- năng vận động cơ thể;
c- giảm kư nếu mập ph́;
d- bỏ thuốc lá;
e-sống tâm thân an lạc; và
g- dùng thuốc hạ huyết áp theo hướng dẫn của bác sĩ, đừng bỏ sót một
ngày nào dù thấy khỏe mạnh huyết áp xuống. Nếu cho rằng có thể giảm liều
lượng thuốc th́ hăy hỏi ư liến bác sĩ.
2- Bỏ hút thuốc lá v́ chất nicotine làm co mạch máu, đẩy mạnh xơ cứng
động mạch, gây tắc nghẽn.
Sau khi ngưng thuốc 2 năm, nguy cơ giảm đáng kể; nếu ngưng được 5 năm
th́ nguy cơ tai biến giống như ở người không hút thuốc.
Bác sĩ Harold P. Adams khuyến cáo là phải ngưng toàn bộ thuốc lá ngay
chứ không phải là chỉ cắt giảm hút. Theo vị bác sĩ này, thuốc lá không
những là nguy cơ gây Tai Biến mà c̣n làm tăng bệnh tim mạch, xơ cứng
động mạch.
3- Vận động cơ thể đều đặn để giúp giữ lượng cholesterol thấp, kiểm soát
cao đường trong máu, tránh ph́ mập. Nhiều chuyên viên bệnh tim coi đời
sống quá tĩnh tại là nguy cơ Tai Biến, và chỉ cần tập thể dục 20 phút
mồi ngày, 3 ngày một tuần, là bớt được nguy cơ.
Họ cũng cho hay là càng tập dượt sớm càng tốt, nhưng không bao giờ là
trễ cả. Ở tuổi 40-55 mới bắt đầu tập cũng làm giảm nguy cơ tai biến tới
trên 35 %.
4-Giảm căng thẳng tâm thần v́ stress tăng huyết áp và có thể gây ra đột
quỵ. Áp dụng vài phương pháp thư giăn sẽ giúp đời sống thoải mái hơn
cũng như tránh tai biến năo.
5- Bớt tiêu thụ chất mỡ. Mặc dù chưa có bằng chứng rơ rệt về sự liên hệ
giữa cao cholesterol và Tai Biến. Tuy nhiên kinh nghiệm dịch tễ cho hay
khi hạ cholesterol th́ nguy cơ tử vong v́ Tai Biến do các bệnh tim mạch
gây ra sẽ giảm rất nhiều.
6- Một số nhà dinh dưỡng y học khuyên uống một lượng vang đỏ hai lần mỗi
ngày cho nam giới, một lần cho nữ giới. Lượng rượu vừa phải ( 350cc
la-de, 150cc rượu vang, 50cc rượu nặng 80 độ ) có thể có tác dụng tốt
ngừa tai biến. Nhưng khi uống quá nhiều th́ nguy cơ tai biến tăng lên
gấp 4 lần.
7 - Khi bị bệnh tiểu đường, cần duy tŕ đường ở mức độ trung b́nh, v́
bệnh này làm tăng nguy cơ tai biến từ 2 đến 4 lần cũng như tăng số tử
vong.
8- Aspirin với Tai Biến
Aspirin có ảnh hưởng tới sự đông đặc của máu.
Khi chẳng may đứt tay, chẩy máu th́ cơ thể biệt phái những tiểu cầu tới
đó, tụ lại với nhau tạo thành một cái nút để bịt lỗ rỉ của mạch máu. Tuy
nhiên tiểu cầu cũng kết tụ bất thường trong mạch máu nuôi dưỡng trái tim,
bộ năo và gây ra Tai Biến Năo hoặc Cơn Suy Tim.
Aspirin giảm sự cấu kết của tiểu cầu, do đó được dùng để pḥng ngừa một
vài bệnh tim mạch. Nhưng việc sử dụng này là vấn đề khá tế nhị, cần được
sự hướng dẫn của chuyên viên y học.
Ủy Ban Đặc Nhiệm Pḥng Bệnh Hoa Kỳ đă có những gợi ư nên theo sau đây về
việc dùng Aspirin để pḥng ngừa (primary prevention) bệnh tim mạch.
Ủy Ban thành khẩn gợi ư rằng các bác sĩ nên thảo luận về khả năng ích
lợi và bất lợi của Aspirin với người lớn có nhiều nguy cơ mắc bệnh động
mạch vành ( Coronary Heart Disease). Ủy Ban đă thu thập được nhiều bằng
chứng rằng Aspirin làm giảm tỷ lệ bệnh động mạch vành mới phát ở người
lớn có nguy cơ bị bệnh tim mạch. Ủy Ban cũng có nhiều bằng chứng là
Aspirin làm tăng tỷ lệ xuất huyết bao tử và cũng làm tăng phần nào tỷ lệ
tai biến mạch máu năo v́ xuất huyết.
Trước khi dùng Aspirin cho mục đích pḥng ngừa tai biến năo, cần uớc
lượng các nguy cơ bệnh tim như tuổi tác, nam hay nữ, bệnh tiểu đường,
cao tổng số cholesterol, thấp cholesterol HDL, cao huyết áp, bệnh sử
thân nhân, và có hút thuốc lá hay không.
Đàn ông trên 40 tuổi, phụ nữ ở tuổi măn kinh, giới trẻ mà có yếu tố nguy
cơ bệnh động mạch vành đều dễ mắc bệnh tim th́ nên dùng Aspirin.
Phân lượng Aspirin để pḥng ngừa hữu hiệu có thể là 75 mg/ngày, 100 mg/ngày,
hoặc 325 mg/mỗi hai ngày. Phân lượng cao hơn không mang tới ích lợi tốt
hơn mà lại tạo ra nhiều tác dụng phụ không muốn.
Để cho phù hợp với t́nh trạng của ḿnh, ta nên tham khảo ư kiến bác sĩ
về liều lượng ngơ hầu tránh tác dụng phụ của Aspirin.
Nhân tiện đây, xin nhắc lại vài tác dụng phụ của viên thuốc đa năng
aspirin.Dù đa năng nhưng không phải ai cũng uống được. Dùng lâu ngày có
thể bị xuất huyết bao tử và các phản ứng dị ứng khác.
Theo bác sĩ Daniel Deyken, Đại Học Y khoa Boston, Aspirin là nguyên nhân
khá quan trọng gây ra xuất huyết. Uống một viên có thể làm chẩy ra một
muỗng canh máu ở bao tử đă bị loét. Người bệnh đă có rối loạn về đóng
cục máu hoặc dễ bị bầm da đều phải cẩn thận trước khi dùng thuốc Aspirin
v́ xuất huyết sẽ trầm trọng hơn.
Một số điều kiện không dùng Aspirin được là có tiền sử mắc bệnh loét bao
tử, dị ứng với Aspirin, huyết áp cao không kiểm soát được, bệnh gan và
thận trầm trọng hoặc bệnh xuất huyết.
Trẻ em không nên uống Aspirin v́ nhiều quan sát cho thấy thuốc này có
thẩy gây một bệnh hiếm cho năo bộ, đó là hội chứng Reye. Đây là rối loạn
trong đó gan bị sưng với nhiều tế bào mỡ, năo bộ sưng đưa tới kinh phong,
đường huyết xuống thấp. Bệnh nhân có thể rơi vào hôn mê.
Thường thường, đa số chúng ta có thể uống một lượng nhỏ aspirin mỗi ngày
mà không ngại rối loạn cho bao tử. Tuy nhiên nếu ở người mà bao tử nhậy
cảm th́ nên uống sau khi ăn hoặc dùng loại Aspirin có bọc đường, v́ bọc
này ngăn Aspirin khỏi ḥa tan trong bao tử trước khi xuống ruột.
Hiện nay có cả nhiều chục triệu người uống Aspirin để ngừa bệnh tim.
Các nhà bào chế vội vă tung ra nhiều loại Aspirin viên với phân lượng
nhỏ: 81 mg. Công ty McNeil Pharmaceuticals sản xuất St Joseph Aspirin mà
một thời được gọi là Baby Aspirin. Hăng Bayer tung ra loại Bayer Women's
Aspirin Plus Calcium vừa để tăng cường xương cốt vừa bảo vệ trái tim của
phái nữ.
Kết luận
Coi vậy th́ Đột Quỵ có thể giảm thiểu nếu ta áp dụng các hiểu biết về
những rủi ro đưa tới bệnh. Sức khỏe ta sẽ được bảo vệ, tiền tài được
tiết kiệm, gia đ́nh được hạnh phúc.
Áp dụng phương thức pḥng ngừa là công việc của cả y giới lẫn dân chúng.
Cho nên, thiên tài sáng chế Thomas A. Edison đă nói: “Các bác sĩ của
tương lai sẽ không cho thuốc mà khích lệ hướng dẫn bệnh nhân vào sự chăm
sóc cơ thể bằng dinh dưỡng, bằng hiểu biết về nguyên nhân và sự pḥng
ngừa bệnh”
Ngoài ra, bị Tai Biến Động Mạch Năo không có nghĩa là cuộc đời chấm dứt.
Khi nhà bác học Louis Pasteur bị stroke nặng ở tuổi 46, t́nh trạng bệnh
ông suy sụp rất mau. Nhất là khi được biết, v́ ông đau, người ta ngưng
xây cất pḥng thí nghiệm riêng của ông. Bạn bè bèn tâu xin với Hoàng Đế
Napoleon III ra lệnh cho hoàn tất pḥng thí nghiệm. Tinh thần Pasteur
lên cao, ông kiên tŕ điều trị, phục hồi khả năng cơ thể và tiếp tục làm
việc, thực hiện nhiều công tŕnh khoa học đáng kể cho tới khi ông mất ở
tuổi 73.
Diễn viên sân khấu tài danh Patricia Neal bị tai biến trầm trọng, đă
kiên tâm điều trị, hồi phục hoàn toàn và tiếp tục biểu diễn tài nghệ cho
khán giả mộ điệu.
Cho nên, điều cần thiết là người bệnh phải có thái độ tích cực, tin
tưởng ở phương tiện trị liệu, phục hồi và chủ động trong việc tự săn sóc.
Và với sự hỗ trợ, chăm sóc của người thân.
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Texas-Hoa Kỳ
[Trở
Về Đầu Trang] |