|
Từ lúc người bạn đó ra về, mắt tôi tự dưng mờ hẳn. Nh́n gần nh́n xa
đều không rơ nữa.
Lâu nay tôi vẫn thầm mong cho tóc chóng rụng, cho trán hói đi. Rồi
đeo thêm chiếc kính vào cho ra dáng trí thức. V́ tôi cho như thế là
dấu hiệu của một anh trí thức. Ngay như anh bán thịt bây giờ mà để
trán hói và mang kính vào, tôi cho trông cũng không khác ǵ giáo sư
đại học! Nhưng cái mơ ước ấy của tôi không thực hiện được, v́ tóc
tôi mỗi ngày một dày thêm. Thế th́ ít ra tôi cũng nên sắm cái kính
mà đeo vậy. Ai nh́n thấy tôi, người ta phải bảo: bác học đấy!
Vậy là tôi đi khám đốc tờ. Khám xong, ông này bảo tôi:
- Anh bị cận thị! 1, 75 đi- ốp!
Theo đơn ông ta dặn, tôi sắm một cái kính. Nhưng cứ động đeo vào là
tôi thấy mặt mày sa sầm, buồn nôn không chịu được. Thậm chí có lần,
nói vô phép các bạn, tôi nôn thật! Nôn thốc nôn tháo, nôn ra cả mật
xanh mật vàng. Không đeo th́ không nh́n thấy ǵ, mà đeo th́ tuy nh́n
thấy được, nhưng lại bị cảm giác buồn nôn. Thật đúng là khổ!
Một ông bạn khác thương hại bảo tôi:
- Tôi có thể giới thiệu với anh một ông bác sĩ giỏi. Anh hăy đến ông
ta khám xem!
Ông bác sĩ này xem mắt tôi, rồi xem chiếc kính.
- Thằng cha lang băm nào cho anh đơn mưa cái kính này thế? Có phải
anh bị cận thị đâu!
- Thế tôi bị làm sao ạ?
- Viễn thị ! 2 đi- ốp!
Tôi lại mua kính mới. Đeo chiếc kính này tôi không c̣n thấy chóng
mặt buồn nôn nữa, nhưng lúc nào cũng bị chảy nước mắt. Đâm ra mắt
tôi lúc nào cũng đỏ hoe; như khóc ai vậy. Tôi bị cái cảm giác thương
xót rất lạ. Cặp kính này chỉ có đeo để đi đưa đám là hợp.
Một ông bạn thân tỏ vẻ ái ngại cho tôi:
- Thế này th́ cậu đến mù mất! Cậu phải đi khám bệnh viện nhà nước xem
sao! ở đấy họ khám cẩn thận. Lại có giáo sư nhăn khoa nữa, chứ không
như mấy ông bác sĩ tư!
Bệnh viện nhà nước quả là có khác thật : máy móc nhiều, mà dụng cụ
cái ǵ cũng sáng loáng.
Tôi được một giáo sư khám. Tôi kể cho giáo sư nghe cái bất hạnh của
tôi:
- Người th́ bảo tôi là cận thị, người th́ bảo là viễn thị!
Giáo sư giận lắm :
- Quân ngu! Anh không phải cân thị, cũng không phải viễn thị, mà là
loạn thị!
Theo đơn của giáo sư, tôi mua đôi kính khác. Cặp kính này tôi đeo
vừa lắm, trông cái ǵ cũng rơ. Phải mỗi tội bây giờ cái ǵ như cũng
lùi hẳn ra xa. Mấy bức tường trong căn buồn tôi sống hàng chục năm
nay dường như bị lùi xa đến hàng ba chục thước. Tôi giơ tay chực bắt
tay người quen, nhưng không sao với tới được. Định viết, giấy đă
chạy xa khỏi tay đến hai thước. Nh́n vật ǵ cũng thấy bé tí xíu.
Người th́ chỉ bằng hạt đậu ván... Nhưng hại nhất là tôi không ăn
uống ǵ được. V́ vừa ngồi vào bàn là đĩa thức ăn đă chạy đi xa hai
chục thước rồi. Mùi súp nóng bốc ngay dưỡi mũi, nhưng cứ cầm th́a
chực múc, th́ bát súp đă ở cách xa hàng hai mét! Tôi không ăn uống
cử động ǵ được nữa. Một anh bạn phải dắt tay tôi đến một bác sĩ
khác tốt nghiệp ở Mỹ về. Khám xét cẩn thận xong ông ta bảo tôi:
- Đứa nào cho anh đơn mua cái kính này đây? Đúng là đồ lang vườn dốt
nát ! Anh cứ kiện lên pḥng công tố cho nó bỏ mẹ!
- Thôi ! Cứ để thánh Ala trừng phạt hắn !
- Tôi nói.
Tôi lại thay kính mới. Bây giờ mắt tôi nh́n cái ǵ cũng hoá hai. Nhà
tôi đang bảy người, bỗng nhiên thành mười bốn. Mỗi người lại có một
người giống hệt ḿnh. Thật tôi chưa bao giờ thấy chuyện lạ như vậy.
Chả lẽ lại có những người giống nhau đến mức độ như thế hay sao? Vô
lư quá! Nh́n xuống chân th́ thấy bốn chiếc ủng, nh́n bàn tay th́
thấy có mười ngón!
Tôi đến một ông bác sĩ khác. Ông này học ở Đức về.
- Ai bảo anh đeo kính này?
- Làm sao ạ?
- Sai chứ c̣n sao nữa!
Hoá ra một mắt tôi bị viễn, c̣n mắt kia th́ cận. Vị danh y mới lại
ghi cho tôi chiếc kính khác. Bây giờ tôi không phân biệt được sáng
tối ưữa. Xung quanh tôi tối như hũ nút.
- Đứa dốt nào ghi cho anh chiếc kính này vậy hả? Mắt anh hoàn toàn
b́nh thường, có làm sao đâu?
- Nhưng tôi không thấy ǵ cả! Tối cứ như bưng ấy!
- Thế là anh bị quáng gà thôi, chứ chẳng có làm sao hết!
Lại uống thuốc, lại tiêm, lại kính mới... Bây giờ các vật ở xa trông
lại hoá gần. Chân đáng lẽ leo lên tàu thuỷ, th́ lại bước ngay xuống
biển... V́ tàu chưa cập bến, nhưng trông cứ như đă ngay sát bờ.
Không c̣n viên bác sĩ nào trong tỉnh là tôi chưa ṃ đến! Ông này bảo
mắt phải tôi cận, mắt trái viễn th́ ông khác nói ngược lại. Ông
trước kêu bị loạn thị th́ ông sau phán là bị đục nhân mắt. Đeo kính
của cái ông bảo tôi bị đục nhân mắt, th́ cái ǵ cũng xa màu xanh cả.
Có ông c̣n đoán tôi bị chứng mù màu. Nh́n phía trước nh́n sang bên,
nh́n xa nh́n gần, cái ǵ cũng biến thành hai, màu sắc lẫn hết. Đi
trên đường thẳng mà tôi có cảm giác như bước xuống cầu thang, mỗi
bậc cách nhau hàng bốn năm chục phân. Tôi cứ phải bước từng bước dài
như lạc đà vậy.
Một lần, đang đi trên cầu, thế quái nào tôi bước hụt một cái, ngă
lăn quay xuống dưới. V́ cứ tưởng những bậc cầu thấp hơn đến một mét.
Cái kính bị văng đi làm tôi không nh́n thấy ǵ nữa. Cái ǵ cũng mờ
mờ ảo ảo. Người ta đỡ tôi dậy:
- Cái kính của tôi đâu rồi? - Tôi hỏi.
Họ t́m thấy kính đưa cho tôi. Tôi đeo kính vào th́... Thánh Ala
ơi!... Mọi vật bỗng trở nên sáng sủa rơ ràng quá ! Vật nào đúng vật
nấy, rơ mồn một! Rơ như chưa bao giờ tôi có thể nh́n rơ vậy. Hay
kính của người khác chăng? Không! Đích thị kính của tôi đây mà! Đúng
gọng sừng to màu đen đây! Tôi sướng không sao tả được! Bây giờ th́
đừng ḥng tôi bước chân đến một anh bác sĩ mắt nào nhé! Tôi đă đọc
được cả mấy ḍng chữ nhỏ nhất trên báo và nh́n rơ cả tên chiếc tàu
thuỷ đậu tít ngoài xa. Tôi đi về nhà, ḷng vô cùng sung sướng.
- Kính của anh sao thế kia? - Vợ tôi hỏi.
- Làm sao?
Tôi bỏ kính ra xem. Ngón tay tḥ qua được cả lỗ gọng! Té ra mắt kính
đă bị vỡ rơi mất rồi mà tôi không biết.
Có nên làm bác sĩ không con?
Chúng ta thiếu thầy thuốc là thế, nhưng một số người vẫn phải chạy
sang Âu, sang Mỹ kiếm ăn ! Th́ ra có những nhà thông thái nửa mùa
của chúng ta muốn rằng các bác sĩ trẻ học ở nước ngoài trở về trước
hết phải qua một kỳ sát hạch rồi mới được hành nghề.
- Anh về nước làm ǵ? - một bác sĩ già, giàu kinh nghiệm, làm giám
khảo hỏi.
- Để làm việc, để chữa bệnh ạ.
- Hừm, tất nhiên... Ngoài ra anh c̣n biết làm ǵ nữa?
- Thế là thế nào ạ?
- Thế là thế, chứ c̣n thế nào nữa? Thí dụ, biết sáng tác nhạc, làm
thơ, đóng phim, buôn bán... Hay cũng có thể anh có khả năng làm nghị
viện, làm bộ trưởng, làm chính khách... Tất nhiên anh sẽ phải làm
một việc ǵ như thế chứ.
- Dạ, không. Cháu chỉ chữa bệnh thôi ạ. Cháu con nhà nghèo, làm cho
nhà nước lương không đủ ăn, nên cháu sẽ làm tư...
- Hà... hà... hà... Không có ham chánh, phó giáo sư mà đ̣i làm tư?
Thế lấy ai dẫn khách cho anh lúc đó?
- Tức là dẫn bệnh nhân ấy ạ?
- Phải, khách ấy mà...
- Chắc là bệnh nhân tự đến lấy...
- Làm sao bệnh nhân tự đến được?
- Nếu bệnh nặng th́ có xe chở đến...
- Được rồi, vậy cái người chở bệnh nhân ấy tên là ǵ?
- Làm sao cháu biết được tên anh ta, anh ta đă chở cho cháu bao giờ
đâu.
- Tôi không hỏi tên riêng mà hỏi cái loại người chở khách bệnh nhân
ấy gọi là ǵ?
- ?...
- Loại đó gọi là lái, như là lái buôn ấy... Đằng này là lái y học.
Như anh chẳng hạn, anh cũng không bao giờ gửi bệnh nhân pḥng khám
công đến bác sĩ tư, phải không nào? Nếu không ai chỉ th́ sao bệnh
nhân đến chỗ anh được? Một điều như thế mà ở nước ngoài người ta
cũng không dạy anh hay sao? Thôi được, bây giờ anh nói đi, thế nào
là hữu ái nghề nghiệp?
- Là tương trợ lẫn nhau, phải không ạ?
- Thế là anh không biết rồi, để tôi giảng cho mà nghe. Giả dụ bây giờ
có người đến kêu với anh là bị bệnh trĩ. Anh khám xong rồi gửi đến
cho một người chuyên về phụ khoa...
- Người ta bị trĩ sao lại gửi đi phụ khoa?
- Bạn anh ăn tiền rồi lại gửi cho một người bạn káhc chữa răng...
- Nhưng...
- Tay nha sĩ ấy lại gửi đi da liễu, da liễu lại gửi đi chiếu điện,
chiếu điện lại gửi đi nhăn khoa. Cuối cùng hắn ta bị gửi đi thần
kinh. Đến lúc ấy th́ thần kinh của hắn cũng suy sụp thật... Nếu hắn
c̣n đủ cơm ăn nước uống th́ rồi tự hắn sẽ khỏi bệnh, nhược bằng
không th́ hắn sẽ chết và bệnh cũng hết. Chết rồi hắn lại c̣n phải
rơi vào tay thầy thuốc một lần nữa, đó là tay giải phẫu lâm sàng.
Thôi, bây giờ anh nói đi, anh phải làm ǵ để được nổi tiếng?
- Cháu sẽ cố gắng điều trị giỏi và sống có lương tâm...
- Hức!... Nghe đây! Anh phải lăng xê lên báo một câu quảng cáo :
"Người nghèo khám không lấy tiền. Hàng ngày khám sau bữa cơm trưa."
Khi khách đến hơi đông anh rút xuống chỉ khám thứ hai, thứ năm...
Sau đó mỗi tuần một lần, sau đó mỗi tháng một lần... Khi khách đă
kéo đàn kéo lũ mà đến th́ anh thôi không khám xuông nữa. Từ đó về
sau anh cứ tăng dần tiền khám. Người ta sẽ nghĩ rằng chắc anh phải
có những bí quyết ǵ ghê gớm lắm th́ mới lấy đắt như vậy. Thế là tất
cả bệnh nhân đổ xô đến... Sau đó anh lại phải cho đăng báo những lời
bệnh nhân gửi đến tri ân... Thôi, c̣n trường hợp này, nếu một bệnh
nhân đến mà anh không t́m thấy bệnh ǵ th́ anh xử lư như thế nào?
- Cháu sẽ bảo rằng anh ta khoẻ...
- Chặc... chặc...! Thế mà cũng đ̣i làm bác sĩ! Chẳng lẽ trên đời lại
có người hoàn toàn khoẻ mạnh? Mà nếu như quả thật hắn ta không có
bệnh ǵ th́ anh cũng phải cho hắn một cái đơn chữ rất ngoáy đến nỗi
hắn không tài nào đọc được rồi bảo hắn ra hiệu thuốc... Dù anh có
viết trời đất ǵ đi nữa th́ thằng chủ hiệu rất tâm lư kia sẽ t́m ra
ngay vô khối bệnh tật cho khách... Hừ, anh càng viết mờ mịt bao
nhiêu th́ tờ hoá đơn lại càng rành mạch bấy nhiêu... Ngoài ra anh
lại phải thường xuyên viết báo về nhiều vấn đề khác nhau, chẳng hạn
"Bàn về chế độ thuê nhà", "Công tác bảo vệ rừng", "Đạo đức người lái
xe", "V́ sao người ta mất trí"... như thế là để tên tuổi anh thường
xuyên xuất hiện trên mặt báo và mọi người sẽ nói rằng : anh ta hiểu
biết ghê thật! Phải khéo léo làm sao sau này lên được chức thị
trưởng, tỉnh trưởng, nghị sĩ hoặc thậm chí bộ trưởng... Đó, ta nh́n
thấy rất rơ rằng anh không thể làm nổi bác sĩ đâu... Tốt nhất là anh
nên quay lại chỗ anh mới học bên Đức, bên Mỹ ǵ đó!
- Cháu xin cám ơn, chúc bác khoẻ!
- Anh cũng khoẻ nhé, đừng có ốm đấy!
Không thể thành người
Trong bọn tôi chỉ cần có một kẻ nào đó hoài nghi kêu lên: "Không thể
được, anh em ơi, lũ chúng ta không thành người được!" là lập tức mọi
người gật đầu tán thưởng: "Đúng, chí phải, chí chí phải, không thể
thành người!..." Và không bói đâu ra một người phản bác: "Sao lại
thế! Phải tự trọng chứ!".
Hồi c̣n trẻ, có một lần, dạo ấy tôi vào quăng 25 tuổi, bầu nhiệt
huyết c̣n sôi sục, tôi đă cả gan chống lại luận thuyết đó.
Lần ấy tôi đi tàu thuỷ ra đảo Hoàng Nam. Trên tàu bỗng có một người
đàn ông đứng tuổi càu nhàu một ḿnh, đến hung thần cũng không hiểu
v́ sao tự nhiên lại thế.
- Xin lỗi các người, làm sao chúng ta có thể thành người được!
Mọi người có mặt trong pḥng khách lúc ấy đều gật đầu đồng ư.
Riêng tôi th́ nóng mắt cự lại:
- Sao lại không thành?! C̣n thành thế nào nữa!... Dứt khoát là
thành!... Mà c̣n thành những người làm chấn động địa cầu là khác!
Mọi người trong pḥng khách tưởng như ăn ư với nhau từ trước, đồng
thanh kêu ầm lên:
- Bậy nào, bậy nào, không thể thành người được!...
- Chúng ta c̣n lâu mới đuổi kịp thiên hạ!
- Chúng ta không thể thành người được!
Được mọi người hỗ trợ, ông già kia bớt nóng:
- Nghe thấy chưa, con?... Các vị đây đều nhất trí ủng hộ tôi đấy. Như
thế nghĩa là quả thật chúng ta không thành người được. Con xem, có
ai buộc các vị kêu lên thế đâu.
- Thành người!... Nhất định sẽ thành người!
- tôi lặp lại.
Ông già cười nhạt:
- Đó, con vừa nói : "Nhất định sẽ thành người". Chữ sẽ như thế nghĩa
là trước đây và bây giờ chưa thành người chứ sao.
Từ bấy đến nay bao nhiêu năm trôi qua mà lúc nào tôi cũng băn khoăn
"V́ sao chúng ta không thành người được?".
Lần đi tù mới đây đă mở cho tôi đôi mắt : cuối cùng tôi đă t́m ra
câu đáp.
Trong tù tôi bị nhốt vào một khám lớn của tù chính trị. Quanh tôi la
cả một xă hội trí tuệ: các nhà doanh nghiệp nổi tiếng, các nhân sĩ
lỗi lạc, các ngài tỉnh trưởng, các quan đốc học, các cựu nghị sĩ,
các chính khách xuất chúng, các vị đại thần, các bậc kỹ sư, các bác
sĩ danh vang toàn cơi. Hầu hết những người này đều đỗ đạt tận Châu
Âu, Châu Mỹ, đă từng xuất dương và biết đến vài ba thứ tiếng.
Mặc dù cách nh́n đời của tôi và họ c̣n khác xa nhau, nhưng trước hết
là nhờ có họ mà tôi hiểu ra được rất nhiều điều về cái sự tại sao
chúng ta không thành người được.
Những ngày tiếp người nhà, tôi được nghe toàn những tin xấu: lúc th́
gia đ́nh tôi không trả được tiền nhà, lúc th́ chịu tiền ông chủ quán
nước, và biết bao nhiêu chuyện dằn vặt khác nữa. Tôi thấy nặng nề, ủ
dột.
Tệ hơn nữa là tôi có mặc cảm tuyệt vọng.
Bấy giờ chỉ c̣n một lối thoát: phải lập tức ngồi viết tiểu thuyết.
May ra có một tờ báo nào chịu đăng tải th́ tôi kiếm được ít tiền.
Nội dung cuốn sách đó tôi cũng đă thai nghén từ lâu.
Đă quyết là làm, tôi bèn đi kiếm một cây bút máy, một xấp giấy rồi
ngồi chéo khoeo trên giường mà viết. Không được lăng phí thời giờ!
Phải chấm dứt chuyện tṛ ba láp hoặc ngồi không nghĩ vơ nghĩ vẩn!
Chưa viết được 10 ḍng th́ một vị phạm nhân, đều óc sáng láng đến
gần tôi:
- Chúng ta không thể thành người được!
- vị ấy tuyên bố ngay - Quyết
không, quyết không!
Tôi nín im.
- Anh nói sao tôi nghe nào? - vị ấy gặng - Tôi đă ăn học ở Thuỵ Sĩ, 6
năm làm việc ở Bỉ.
Rồi ông ta kể lể dài ḍng và cặn kẽ về cuộc sống ở 2 nước đó. Tôi
phát rầu rĩ v́ bị quấy quả đột nhiên, nhưng biết làm sao được. Thỉnh
thoảng tôi đưa mắt nh́n xuống, cố ư cho ông ta hiểu rằng tôi rất bận
và mong ông ta đứng dậy. Than ôi! bạn tôi nào có biết phán đoán. Ông
ta cứ thế mà nhớ đâu rồi đấy:
- Bên ấy anh sẽ thấy không ai không cầm sách vở. Một người Thuỵ Sĩ
hoặc một người bỉ có được vài phút rỗi răi là họ mở sách ra ngay. Đi
ô tô, đi tàu hoả, chỗ nào cũng đọc. Mà giá anh thấy họ trong nhà
cũng thế! Lúc nào cũng đọc, đọc và đọc...
- Chà, ghê thật, ghê thật! - Tôi ngắt lời ông ta với hy vọng ông ấy
tha cho tôi nhờ.
- Ghê hẳn đi chứ lỵ! - ông ta nói tiếp
- C̣n bây giờ anh cứ thử nh́n
những người quanh đây xem. Ai cũng nhận ḿnh là trí thức mà không có
ai cầm sách cả. Không, bạn thân mến của tôi ơi, chúng ta không thành
người được.
- Ông nói quả đúng - tôi đồng ư.
Tôi vừa nói thế, ông ta liền hăng tiết lên gấp 2 lần và lại tiếp tục
câu chuyện người Bỉ người Thuỵ Sĩ đọc sách mọi nơi mọi lúc.
Đến giờ ăn trưa. Chúng tôi cùng đứng lên.
- Chúng ta không thành người được. Bây giờ anh đă rơ v́ sao như thế
chưa? - Ông ta hỏi.
- Rơ - tôi đáp.
Thế là tôi mất đứt nửa ngày để nghe một bài giảng về ḷng hiếu sách
của người Thuỵ Sĩ và của người Bỉ.
Nuốt vội vàng mấy hạt cơm trưa tôi lại leo lên giường viết sách. Tờ
giấy trên đầu gối, cây bút trong tay, tôi vừa ngồi vừa nghĩ.
Chưa viết được một chữ lại một người quen bước đến:
- Anh làm ǵ vậy?
- Tôi viết tiểu thuyết.
- ở đây viết không ra cái ǵ đâu. Anh này ngộ thật!... Anh đă ở Châu
Âu lần nào chưa!
- Không, tôi chưa bao giờ ra khỏi đất Thổ.
- Tiếc quá! Thế th́ anh phải đi Châu Âu mới được. Sống bên đó, được
tận mắt nh́n thấy mọi vẻ sinh hoạt là điều rất thú vị. Những chuyến
đi ấy làm con người mở rộng được tầm mắt. Tôi đă đi hầu khắp Châu
Âu, có lẽ không nước nào không đặt chân tới. Lâu nhất là thời kỳ tôi
ở Đan Mạch, Hà Lan và Thuỵ Điển. ở các nước đó mọi người tôn trọng
nhau hết sức. Thậm chí người ta không nói to để khỏi phiền người bên
cạnh. C̣n ở nước ta, anh xem! Muốn thủng hai màng nhĩ! Có lúc tôi
muốn chợp mắt một tư, muốn đọc hoặc viết một tư, tôi thiếu ǵ việc
phải làm hả anh, thế mà cũng không được. ồn như chợ vỡ thế này anh
không viết tiểu thuyết được đâu. Không thể viết được.
- ồn như chợ vỡ tôi cũng viết được. Tôi chỉ không viết được khi bị
người khác lải nhải bên tai mà thôi.
- Bạn thân mến ơi, nhưng được yên tĩnh th́ thích hơn biết mấy. Có
phải thế không? Mà họ có quyền ǵ quấy rầy anh kia chứ? Họ có thể
nói nhỏ được quá chứ lỵ. ở Đan Mạch, Thuỵ Điển, Hà Lan không có ai
bất lịch sự như thế bao giờ. Dân chúng người ta tân tiến v́ biết tôn
trọng lẫn nhau.
Ông ta cứ nói lảm nhảm hết chuyện này chuyện khác, lôi ra trăm thứ
dẫn dụ để minh hoạc cho tŕnh độ lịch thiệp và giáo dục của người
Châu Âu.
Tôi cúi xuống mặt giấy và bắt đầu viết. Nói đúng hơn là tôi làm ra
bộ viết. Hẳn như thế là bất nhă nhưng tôi c̣n biết làm sao khác
được?
- Đừng hoài công vô ích - ông bạn lại nói - không viết được ǵ đâu.
Viết thế anh chỉ làm hỏng đầu óc. Nước Thổ chứ có phải là Châu Âu
đâu. Anh có biết một người dân Châu Âu th́ phải thế nào không? Trước
hết là phải có ḷng tôn trọng người bên cạnh ḿnh. C̣n ta th́ sao?
Bạn thân mến của tôi ơi, chính là v́ lẽ đó mà chúng ta không nên
người được đâu. Không, chẳng thể nào được!
Chắc ông ta chưa chịu kết thúc ngay, nhưng may quá, luật sư của ông
ta đến cứu nguy cho tôi.
Sợ rằng lại có người khác đến ám, tôi cùi gằm hẳn mặt xuống.
Vừa viết được 2 ḍng, lại 1 ông bạn cùng xà lim bước đến.
- Chúc anh thành công ! - ông ta nói.
- Cám ơn bác - tôi đáp.
Ông ta ngồi xuống giường tôi nói:
- C̣n xa chúng ta mới thành những người chân chính!...
Tôi không hé răng nửa lời ḥng chặn đứng câu chuyện ngay từ khởi
thuỷ.
- Anh đă sang Mỹ bao giờ chưa? - ông ta hỏi.
- Chưa.
- Tiếc thật! Anh được ở đó vài tháng anh sẽ hiểu ngay v́ sao chúng ta
lạc hậu thế này. Người Mỹ đâu có như ta, họ khôn thích tán gẫu. Bên
họ có câu : "Time is money." "Thời gian là tiền bạc". Người Mỹ chỉ
đến với anh khi có việc. Họ nói vài câu cần thiết rồi đi làm việc
khác. C̣n nước Thổ ta th́ sao? Cứ lấy chúng ta mà xem. Chúng ta đang
làm ǵ? Tán dóc chứ sao. Tán hết ngày này qua tháng khác! ở Mỹ như
thế th́ đừng có ḥng. Chính vậy mà họ tân tiến.
Tôi thở dài liên tiếp, ḷng thầm mong ông ta hiểu cho là tôi rất bận
và ông ta đi đi cho rồi. Nhưng ông ta cứ tiếp tục khoa đại ngôn như
chẳng hề hám chuyện ǵ cả.
Đến giờ ăn tối. Trước khi cáo lui ông ta bảo:
- Chúng ta không thành người được. Đúng thế. Cứ cái lôi sa đà tṛ
chuyện thế này th́ chẳng có bao giờ nên người.
- Bác nói thật chí lư - tôi đáp.
Khoắng vội cho xong bát cơm, tôi quay về làm việc. Tiểu thuyết! Phải
viết tiểu thuyết!
- Cái chính là phải lao động. Những việc khác là phụ
- tôi bỗn nghe
có tiếng người nói.
Ngẩng đầu lên tôi tháy một bạn cùng khám đứng cạnh.
- Theo anh th́ sao? - anh ta hỏi và ngồi xuống giường bên.
- Ai dám tranh luận chuyện đó? Lao động cần quá đi chứ
- tôi đáp.
- Bố mẹ tôi giáo dục tôi theo tinh thần nước Đức...
Tôi giận đến tím ruột.
C̣n anh bạn th́ sôi nổi tiếp tục:
- Tôi tốt nghiệp trường li- xê Đức ở Xtămbun rồi sang Đức học đại học,
sau đó tôi ở lại làm việc bên ấy nhiều năm. Người Đức chả có ai ăn
không ngồi rồi cả. C̣n bên ta th́ thế nào? Cứ lấy tất cả những người
trong khám này ra làm bằng mà xem. Không. Không, chúng ta không thể
thành người được. C̣n lâu chúng ta mới là những người chân chính!
Tôi hiểu ra: ban ngày người ta không cho tôi viết tiểu thuyết. Cố
viết, tôi chỉ giết chết thần kinh của ḿnh mà thôi. Bây giờ chỉ c̣n
nước đợi đến đêm cho mọi người đi ngủ cái đă.
Anh bạn không mời mà đến của tôi lại thao thao về đất nước Đức.
- ở Đức mà ngồi không ăn bám là điều sỉ nhục. Người Đức dù bị số phận
xua đuổi đến đâu đi nữa cũng không bao giờ chịu ngồi bó gối, thế nào
họ cũng phải t́m được một việc ǵ đó mà làm. Một lẽ đương nhiên là
không thể không lao động được. C̣n đây là một dẫn chứng phản diện:
chúng ta đă nằm đây mấy tháng rồi, thử hỏi có ai làm ǵ hay không?
Đụng đến chuyện ấy là người ta lấy làm lạ: trong tù th́ làm ǵ được!
Một người trí thức nước Đức sẽ không nói vậy. Ông ta sẽ ngồi viết
hồi kư, viết báo, lo nghĩ công việc của ḿnh hoặc đọc sách báo, tóm
lại, ông ta không có chơi bời phí phạm. C̣n chúng ta th́ sao? Anh
muốn nói ǵ th́ nói, chúng ta không thể thành người được.
Đến tận nửa đêm anh ta mới về. Bây giờ có thể làm việc được rồi.
Không c̣n ai đến ngồi quấy phá và lên lớp cho tôi về chuyện để lư do
khiến chúng ta không nên người được.
Chao ôi, tôi đă lầm to: lại có người đến. Người này dă lăn lộn nhiều
năm bên Pháp. Ông ta khe khẽ th́ thầm sợ phiền đến giấc ngủ mọi
người. Theo lời ông, người Pháp là người biết làm việc ra tṛ, nghỉ
ngơi và vui chơi ra tṛ, dân tộc đó không bao giờ lẫn lộn thời gian
làm việc với thời gian nghỉ ngơi. Rồi ông ta khuyên tôi không nên
làm việc quá nửa đêm như thế.
- Bây giờ anh đi ngủ ngay đi, sáng mai đầu óc tỉnh táo anh lại tiếp
tục viết. Bên nước ta mọi tưứ cứ lùng chùng với nhau: lao động, nghỉ
ngơi, giải trí, không cái ǵ ra cái ǵ cả. Lúc nghỉ th́ ḿnh làm
việc, giờ làm việc ḿnh lại muốn nghỉ. Đấy cứ bảo tại sao chúng ta
không biết làm việc cho có năng suất. Không bao giờ chúng ta thành
người được đâu. Không bao giờ!
Lúc ông ta đi th́ tôi cũng không c̣n sức để viết được nữa. 2 mí mắt
tôi cứng lại. Tôi lăn ra ngủ vùi.
Sáng hôm sau tôi dậy thật sớm, lúc chưa ai dậy, và lại bắt tay vào
việc.
Có một người cùng khám mà tôi rất kính nể vừa đi ngoài về.
Thấy tôi ông ta bước lại.
- Mọi thứ ở bên Anh không có như ben ta - ông nhận xét
- Anh đă ở bên
Anh bao giờ chưa?
- Chưa ạ.
- Anh cứ h́nh dung như anh đang ở bên ấy và đang đi tàu. Người cùng
pḥng với anh suốt nửa ngày không thèm nói câu nào. Bên ta mà thế
th́ lại bảo : "Cái thằng kênh kiệu! Mặt lạnh như tiền!" Nhưng đó có
phải tại người ta lạnh lùng và kênh kiệu đâu, đó là người rất có ư
thức và rất tế nhị. Biết đâu anh không thích nói chuyện với người ta
th́ áo. Cơn cớ ǵ mà người ta làm phiền đến anh! C̣n bên ta th́
sao?... Anh ta có quen anh hay không, anh đang bận hay đang rỗi,
mặc! Anh ta cứ mở miệng tán phét. Chính v́ thế mà chúng ta chẳng bao
giờ thành người được cả.
Tôi ṿ nát tờ giấy trên đầu gối, quẳng xuống gậm giường và nhét bút
vào túi.
Thế là hết!... Thế là tiêu tan cái mộng tiểu thuyết của tôi. Phải,
trong tù tôi không viết được ǵ cả. Nhưng mà tù đă mở ra cho tôi một
chân lư trăm ngàn lần quư hơn cuốn sách thai nghén kia. Tôi đă hiểu
ra v́ sao chúng ta không thể thành người được.
Bây giờ chỉ cần một người nào đó đứng bên tôi bảo rằng: "Không chúng
ta không thể thành người được!..." thi lập tức tôi giơ tay hô lớn:
- Tôi biết lư do rồi!
Tôi trưởng thành hẳn lên.
Điệp viên OX
- 13
Y là điệp viên cỡ thượng thặng. Tên tuổi của y, ngay từ khi y c̣n
sống, đă được ghi vào lịch sử t́nh báo thế giới. Quăng năm dài hoạt
động ở phương Đông đă cướp đi của y nhiều sức lực, nhưng không v́
thế mà trông y mất vẻ điển trai rắn rỏi. Nhà nước đặt toàn bộ hy
vọng vào người điệp viên OX- 13 của ḿnh, coi y là niềm tự hào của
ngành t́nh báo quốc gia.
Một ngày nọ, OX- 13 được phái sang Thổ Nhĩ Kỳ để thực hiện một nhiệm
vụ đặc biệt quan trọng.
Trước khi đi hoạt động ở một nước nào, công việc đầu tiên của OX- 13,
tất nhiên là phải học tiếng nói của nước ấy. Năng khiếu ngoại ngữ
của y quả là có một không hai. Kinh nghiệm cho y thấy rằng, học
ngoại ngữ tốt nhất là học trên giường, nên OX- 13 quyết định cưới một
người vợ bản xứ để hoàn thiện thêm tiếng Thổ của ḿnh. Việc chọn một
cô gái thích hợp đối với y không phải là điều khó khăn. Ngay cả cái
điều kiện hóc búa mà bố mẹ vợ đưa ra, bắt chàng rể tương lai phải
theo đạo Hồi, y cũng vượt qua một cách dễ dàng. Vốn là một người có
tư tưởng dễ dăi và b́nh đẳng đối với các vấn đề tôn giáo, nên y đă
dũng cảm chịu đựng một phẫu thuật khá nguy hiểm cho một người ở vào
lừa tuổi y, để đang là Risa Vêlinh, y có thể biến thành Rêsát Vêli.
Chỉ sau chưa đầy 2, 3 tháng, tiếng Thổ của OX- 13 đă có thể coi là
tuyệt hảo.
Vậy là cuối cùng, y đă tự thiết lập xong cho ḿnh một vị trí vững
chắc trên đất nước xa lạ và tạo được những điều kiện hết sức thuận
lợi để hoàn thành sứ mạng mà người ta giao phó cho y ở xứ sở này.
Nhưng chính vào lúc đó, trong cuộc đời y đă xảy ra một biến cố bất
ngờ. Chắc các bạn cũng biết, nhiều khi một môi trường mới mẻ hay một
hoàn cảnh xa lạ có thể làm cho con người bỗng thay đổi hẳn. Đối với
OX- 13 cũng vậy. Việc chuyển theo đạo Hồi, việc cưới vợ Thổ, về việc
chung sống với những người Thổ làm cho trái tim đá, ư chí sắt và
thần kinh thép của y đột nhiên trở thành mềm yếu. Chuyện đó thoạt
nghe có vẻ khó tin, nhưng sự thực lại hoàn toàn đúng như vậy. Có
thể, cái bầu không khí ấm áp chân thành bao bọc xung quanh Rêsát
Vêli đă làm cho ḷng y trở nên hiền dịu. Trách nhiệm của nghề t́nh
báo bắt đầu làm y thấy nặng nề khó chịu: y cảm thấy chán ghét cái
công việc lén lút chống lại những con người dễ thương và tốt bụng
ấy. Y tự nhủ sẽ đến đầu thú tại cơ quan phản gián Thổ Nhĩ Kỳ, sẽ thú
nhận hết mọi chuyện với họ, rồi muốn ra sao th́ ra!... Y đă chuẩn bị
tất cả với ước vọng duy nhất là làm sao thoát khỏi cái tṛ chơi mà y
đang vướng vào, để được sống yên ổn hạnh phúc trong cái tổ ấm gia
đ́nh, bên cạnh người vợ yêu và những con người trung thực đáng mến.
Thế là y quyết định đi thực hiện ư định đó.
Rêsát Vêli bước vào một toà nhà lớn. Chẳng hề đắn đo, y gơ cửa căn
pḥng đầu tiên mà y gặp, rồi đứng ngay tại ngưỡng cửa, y báo ngay
cho một viên chức ở đó biết rằng: Y, Rêsát Vêli, hay Risa Vêlinh,
hay OX- 13, chính là gián điệp của nước ấy nước ấy, và được phái sang
đây để tiến hành một nhiệm vụ đặc biệt.
Danh tiếng của đại cường quốc quả là có một tác động kỳ lạ đối với
người viên chức nọ: vừa nghe thấy cái tên ấy, anh ta không c̣n chú ư
ǵ đến hai tiếng "gián điệp" nữa, mà vội vàng đứng phắt dậy, cúi rạp
người trước Rêsát Vêli, kính cẩn tự giới thiệu tên tuổi và chức vụ
của ḿnh.
- Rất hân hạnh được quen biết ngài! Xin mời ngài ngồi!
- anh ta nhắc
lại với giọng đầy xúc động.
Không! Rêsát Vêli quả là không nhầm khi nghĩ về cái dân tộc đáng quư
này! Ngay cả với một tên gián điệp họ vẫn tiếp đón với nụ cười niềm
nở! Y rút thuốc lá ra mời người viên chức, đoạn ngồi xuống ghế và
bắt đầu nói:
- Tôi là điệp viên OX- 13. Tôi được phái sang đây với mật danh là
Risa...
- Thưa, chúng tôi có thể giúp ǵ cho ngài? - người viên chức nhă nhặn
ngắt lời y - Ngài cần ǵ ở chúng tôi ạ?
Rêsát Vêli chưng hửng:
- Nhưng tôi là... gián điệp mà! - y do dự kéo dài giọng.
- à, tốt lắm!... - nhân viên nọ suy nghĩ
- Chắc ngài muốn làm việc
cho chúng tôi phải không ạ? - rồi không đợi trả lời, anh ta nở một
nụ cười đon đả nói tiếp - Vậy xin mời ngài lên tầng 2, pḥng 228 ạ!
Tại pḥng số 228, người ta nghe Rêsát Vêli một cách hết sức chăm
chú, rồi cuối cùng hỏi y:
- Thế nhiệm vụ của ngài là ǵ?
- Đặt ḿn gây các vụ nổ ngầm - Rêsát Vêli đáp.
- Bộ phận của chúng tôi hiện nay đă được bổ sung đầy đủ. Trong thời
gian tới chắc cũng chưa có chỗ khuyết. Nên rất tiếc chúng tôi không
thể bố trí cho ngài việc ǵ được!
Nhà t́nh báo nổi tiếng, vốn là người hết sức b́nh tĩnh, nghe thấy
thế bỗng cảm thấy thần kinh của ḿnh không c̣n được b́nh thường nữa.
Y nói như hét:
- Nhưng tôi đă nói với các ngài rằng tôi là một điệp viên! một tên
gián điệp!...
- Tuyệt lắm! Nhưng ngài muốn ǵ ở chúng tôi? Ngài muốn chúng tôi che
chở cho ngài ư?
- Nhưng tôi là một điệp viên nước ngoài! Chả lẽ ở đây không có ai
giải quyết vấn đề của tôi cả hay sao?
- rồi bằng một giọng run run,
Rêsát Vêli nói tiếp - Tôi sẽ khai hết tất cả các điều bí mật!
- á, à! Thế th́ lại là chuyện khác! Nếu vậy xin ngài quá bộ leo lên
một tầng nữa, sau đó rẽ tay phải, rồi đi theo hành lang đến căn
pḥng cuối cùng. ở đó người ta phụ trách các vấn đề nổ ḿn.
Rêsát Vêli leo lên tầng 3.
- Thưa ngài, tôi là nhân viên t́nh báo...
Viên quan chức ngồi ở bàn thậm chí không thèm ngẩng đầu lên.
- Ai bảo ông đến đây?
- Không ai cả, tôi tự đến...
Viên quan chức tức giận rời mắt khỏi đống giấy tờ:
- Tôi hỏi, ai chỉ cho ông đến pḥng tôi?
- ở pḥng 228 người ta cho tôi biết là ngài phụ trách vấn đề nổ ḿn.
- Vâng, đúng rồi! Nhưng nổ ḿn cũng có nhiều cách khác nhau.
- Tôi chuyên về phá cầu.
- Đấy! Ông thấy chưa? Nếu thế th́ lại không thuộc bộ phận chúng tôi!
Ḿn là ḿn, mà cầu là cầu chứ!...
- Thế th́ tôi phải đến gặp ai ạ?
- Gặp ai ấy à? - viên quan chức suy nghĩ một lát rồi đáp
- à, phải
rồi! Ông hăy lên tầng 4, ở đó họ sẽ chỉ dẫn cho!
Khoảng 10' sau, Rêsát Vêli đă ngồi trong một căn pḥng khác và đang
tŕnh bày. Người ta nghe y rất chăm chú rồi hỏi y:
- Ngài chuyên làm nổ các loại cầu ǵ?
Nghe hỏi thế Rêsát Vêli cảm thấy như chính ḿnh cũng sắp bị nổ tung.
- Sao? Chả lẽ các ngài không biết có những loại cầu ǵ nữa hay sao?
- Chúng tôi biết. Cầu th́ có cầu đá, cầu bê tông, cầu gỗ... Nhưng mỗi
loại cầu chúng tôi có bộ phận nghiên cứu riêng.
- Nếu vậy, tôi chuyên về cầu bê tông - Rêsát Vêli thú nhận.
- Nếu thế th́ ngài đến nhầm chỗ rồi! Ngài phải lên tầng năm, pḥng số
501 cơ! ở đó họ phụ trách vấn đề của ngài.
Sau khi nghe Rêsát Vêli tŕnh bày, viên quan chức pḥng 501 suy nghĩ
một lát rồi cầm lấy máy điện thoại.
- Bẩm ngài!... Có một người đến chỗ chúng tôi tự xưng là điệp viên và
khai ra biết làm nổ các cầu bê tông. Xin ngài cho biết phải xử trí
với anh ta thế nào ạ? Dạ... dạ! Bẩm vâng ạ! Và với vẻ hài ḷng, anh
ta quay sang Rêsát Vêli, lúc này bỗng thấy hy vọng là chuyện của
ḿnh sẽ được giải quyết - Tốt nhất là ngài hăy làm theo lời khuyên
của cấp trên chúng tôi và hăy t́m gặp ngài Hasim.
Ngài Hasim chăm chú lắng nghe từ đầu đến cuối câu chuyện của Rêsát
Vêli rồi hỏi:
- Xin lỗi, ngài có thể cho biết ngài phá nổ cầu bằng phương pháp ǵ
không ạ?
Rêsát Vêli nóng bừng mặt:
- Nhưng... bằng phương pháp nào th́ các ngài cần ǵ phải biết?
- Xin ngài hăy b́nh tĩnh...! E... hèm! Ngài bảo ngài là một điệp viên
mà ngài lại dễ xúc động quá!... E... hèm... Chắc ngài cũng biết rằng
ở chỗ chúng tôi người nào thần kinh không vững th́ không thể làm
việc được... Tại sao tôi hỏi ngài như thế? Là v́ đặt thuốc nổ có dây
cháy chậm rồi châm ng̣i là một chuyện, c̣n gài ḿn giờ, hoặc ḿn
điều khiển theo cự ly lại là chuyện khác! Mỗi cách chúng tôi có bộ
phận phụ trách riêng...
- Tôi có thể sử dụng cả hai cách! - Rêsát Vêli cáu tiết quát
- Tôi là
điệp viên! Các ngài có hiểu không? Một điệp viên ngoại hạng! Tôi
biết làm tất cả! Các ngài rơ chưa?
- Nếu vậy, đó không phải vấn đề chúng tôi phụ trách! Xin mời ngài
xuống tầng một, pḥng thứ ba, bên phải cơ ạ!
Tuy đă gần như tuyệt vọng, nhưng Rêsát Vêli vấn kể lại từ đầu đến
cuối. Giọng y đă uể oải, chán nản. Viên quan chức cửa pḥng ba, bên
phải, tầng một, vừa nghe y nói, vừa đổi chân luôn luôn, ra chừng khó
chịu. Y đă đứng lên mặc áo măng tô, chốc chốc lại liếc nh́n đồng hồ.
- Tốt lắm, ông bạn thân mến ạ! Mọi việc rơ cả rồi. Nhưng sao ông đến
muộn quá vậy? Giờ làm việc hết mất rồi! Văn pḥng đă đóng cửa. Mà
chuyện của ông lại rất quan trọng và đ̣i hỏi mất nhiều thời gian!...
- Nhưng có phải lỗi tại tôi đâu! Suốt ngày tôi cứ bị người ta đuổi đi
hết pḥng này đến pḥng khác.
- ồ, ông bạn ạ! Tôi rất hiểu ông. Nhưng ông cũng phải hiểu cho tôi
chứ! Là hết giờ làm việc mất rồi!
Rêsát Vêli há hốc mồm. Nhưng viên quan chức đă bước ra phía cửa.
- Thôi, xin lỗi ông bạn! Ngày mai thế nào ông cũng đến nhé! Nhưng nhớ
đến sớm một chút đấy!
Rêsát Vêli, tức Risa Vêlinh, cũng tức điệp viên trứ danh OX- 13, vừa
mệt mỏi lê bước trên phố vừa miên man suy nghĩ: "Thế là rút cuộc ta
không thoát khỏi cái tṛ chơi quái gở này... Lại phải tiếp tục cái
công việc quái gở... Và hơn nữa, lại ở cái đất nước cũng hết sức
quái gở này!...".
Phải ho lao mới được
Chúng tôi lấy nhau, sự thể là như vậy... Con người khi lấy vợ rồi
th́ phải làm ǵ? Th́ anh lấy vợ làm ǵ, một khi c̣n chưa biết điều
ǵ đáng phải làm? Bây giờ th́ tôi biết rơ lắm rồi! Người ta lấy vợ
xong, việc đầu tiên là phải có than cho mùa đông. Tôi bèn đi hỏi bạn
bè xem làm việc đó thế nào?
- Ô hô! - họ nói - Anh đừng ḥng mua được.
- Sao lại thế?
- Anh không thể nào mua được chứ sao nữa!
- Nhưng tôi có quyền cơ mà! Ôi, Ala!
Tất cả những kẻ nào bảo tôi: "Cậu đừng ḥng mua than" đều được tôi
lên lớp cho một bài ra tṛ về quyền công dân!
Tôi đến nhà trưởng phố. Sau khi chờ 10' cho ông lăo dứt cơn ho, tôi
hỏi:
- Cụ ủng hộ phe nào ạ?
- Phe dân chủ! - Ông cụ làu nhàu nói.
- Hay lắm! Cháu cũng ủng hộ phe dân chủ
- tôi đáp - Cháu ở phố nọ, số
nhà nọ, cháu muốn mua than. Cụ giúp chúng cháu với.
- Thế là từ trước đến nay anh mua than ở đâu?
- Cháu đă mua than bao giờ đâu. Đây là lần đầu tiên cháu định mua
đấy.
- Thế đầu đuôi làm sao mà anh lại đến đây?
- Thưa cụ, cháu vừa mới cưới vợ. Trước kia th́ cháu thế nào cũng
xong. Bây giờ cháu muốn mua than để đôi chim trong tổ uyên ương
chúng cháu được sưởi ấm vào mùa đông.
Anh mang giấy chứng nhận nơi ở cũ của anh và của vợ anh đến đây.
Thế là các điện khẩn, điện hoả tốc, điện kèm cước phí trả lời bay đi
tứ tung, và một tháng rưỡi sau chúng tôi nhận được giấy chứng thực.
Lần này trưởng phố bảo:
- Anh phải viết đơn cho sở phân phối than.
Chúng tôi nộp đơn. Họ đưa cho tờ giấy bảo là để trưởng phố điền vào.
Nào ai bảo là tôi không mua được than nào?!
Chúng tôi cầm tờ giấy. Trưởng phố điền vào. Chúng tôi lại mang đến
sở phân phối than. Cần một chữ kư! Thế là xo...o...ong! Giờ th́ cứ
để họ xem tôi có mua được than hay không? Chữ kư có đây rồi. Phải,
thưa các ngài, dân ta là cứ muốn mọi thứ kề sẵn miệng cơ! Bảo là
"cho tôi một tấn than" rồi muốn người ta để than cho ngay lập tức
cơ! Như thế mà được à! Đây có phải quầy bán thức ăn đâu! Đến quầy
bán thức ăn cũng phải xếp hàng đợi đến lượt nữa là! ở đây lại có
ngần ấy công thức, họ phải có việc ǵ mà làm chớ. Lại cần thêm một
chữ kư nữa...
Khi đă lấy đủ các chữ kư, viên công chức ngồi tận bàn ngoài cũng mỉm
cười hỏi:
- Than à?
- Vâng! Than ạ! - tôi xác nhận.
Nụ cười của viên chức công càng nở thêm ra:
- Ra anh muốn mua than đấy.
Tôi vốn ưa những người vui tính. Và tôi đáp, cố mỉm cười như viên
công chức niềm nở vui tính này:
- Vâng! Than! Ông xem, tôi muốn mua ít than ấy mà!
Không biết các bạn có để ư thấy hầu hết các công chức của chúng ta
đều có bộ mặt nhăn nhó khoong? Thế mà viên công chức này th́ lại vui
tính cười sằng sặc. Ông ta cười tướng lên:
- Thế nghĩa là than đấy!
Tôi cũng cười to gần như ông ta:
- Than, hẳn rồi! Than ấy mà!
Viên công chức lại càng cười khoẻ. Ông ta cười hô hố, c̣n tôi th́
sao, chả lẽ tôi đứng nh́n à? ừ th́ tôi cũng cười. Khi người bạn đang
tiếp chuyện ḿnh cười, lẽ nào anh lại nhăn nhó. Ông ta cười, và tôi
cũng cười. Cứ thả sức cho hai ta cùng vui.
- Thế ra, hahaha! Là than đấy! Haha! Haha!...
Một khi người ta đă đến cơn cười th́ khó ḷng mà nín lại được. Tôi
càng cười to hơn:
- Than!... Hahahaha!...
Chúng tôi ôm bụng mà cười đến chảy cả nước mắt. Chỉ thêm tí nữa là
tôi ngất đi mất.
- Ra là than à? Hahahaha!...
- Hahaha!... Than, hẳn đi rồi!...
- Thế th́ không có.
- Sa...a...ao! Không có? Thế sao ông lại cười?
- Không có, thế nên tôi mới cười. Hahahaha!...
Bây giờ th́ đáng lẽ tôi không c̣n cười được nữa, mà phải khóc kia,
nhưng tôi không ḱm lại được. Chúng tôi cười vô hồi kỳ trận, cười
không tự chủ được nữa. Nhờ giời là họ đặt tôi ngồi xuống ghế, cho
cốc nước, bóp má mấy cái và cho ngửi nước đái quỉ. Khi hơi hồi lại,
tôi hỏi:
- Thế là chúng tôi không mua than được à?
- Đến ngay bán cho các khách hàng quen chúng tôi cũng đă chật vật lắm
rồi, huống chi ông là người mới. Ông th́ chẳng có đâu.
- Được rồi, nhưng lúc trời đông mưa rét th́ tổ uyên ương của chúng
tôi sẽ ra sao?
- Ông có thể mua than với một điều kiện.
- Điều kiện ǵ?
- Nếu trong nhà ông có ai bị tê thấp, ông mang giấy chứng nhận lại
đây, chúng tôi sẽ bán cho ông một phần tư tấn.
- Nhà ta có ai bị tê thấp không? - tôi gào lên từ ngưỡng cửa.
Bà mẹ vợ vội đáp:
- Lạy giời, t́m được thuốc rồi à? Đă mười năm nay mẹ đến khổ v́ bệnh
tê thấp. Chỉ có giời biết được là thế nào!
Bà mẹ vợ đă mở miệng th́ c̣n đủ mọi chuyện... Vậy mà cũng có khi
bệnh tê thấp của bà mẹ vợ lại được việc đấy. Và chúng tôi lấy được
giấy chứng nhận.
Chà, nếu lần này mà tôi mua được than th́ không hiểu tôi sẽ làm ǵ
với những kẻ bảo tôi: "Cậu không mua nổi than đâu!" Hừ, những giống
bi quan! Đang có người ốm th́ ai lại đi bán than cho người khoẻ cơ
chứ. Cứ bị tê thấp đi, người ta sẽ bán than cho.
Tôi mang giấy chứng nhận đến.
- Giấy này không hợp lệ.
Hẳn họ nghĩ là giấy làm giả mạo.
Kể ra th́ họ cũng có lư. Bây giờ thiếu ǵ các kỹ sư ẩm muội, các bác
học giả danh, các thầy kiện căi láo, các bác sĩ giả hiệu: họ làm sao
mà biết được là bác sĩ thật hay giả đă cấp giấy chứng nhận. V́ thế
nên họ đ̣i giấy chứng nhận của nội đồng y khoa cấp. Không lẽ cả hội
đồng là giả hiệu được!
Thủ tục xin giấy chứng nhận của hội đồng y khoa xem ra c̣n rắc rối
hơn việc mua than nhiều!
Đến đây th́ đừng có tiếc công, cứ cậy cục đến cùng! Một tháng sau,
tôi lấy được giấy chứng nhận của hội đồng.
Tôi tóm tờ giấy và bây giờ mới yên ḷng.
Tôi đem giấy cho họ.
- Rất đáng tiếc là... không được!
- Sao? Giấy chứng nhận đây mà!
- Giấy chứng nhận của ông là giấy chứng nhận có bệnh tê thấp.
- Th́ chính các ông đ̣i giấy chứng nhận bị tê thấp mà. Giá các ông có
đ̣i giấy chứng nhận mắc bệnh ung thư th́ chúng tôi cũng đem đến
được.
- Trước kia chúng tôi có bán than cho người bị tê thấp, nhưng nay
than lại ít hơn trước nên chúng tôi không bán cho người bị tê thấp
nữa.
- Nguy to rồi!... thế chúng tôi lấy ǵ mà sưởi tổ ấm uyên ương?
- Nhà ông có ai bị lao không?
- Không!
- Không th́ chúng tôi biết làm thế nào? Muốn mua than th́ phải bị ho
lao mới được.
Hừ, tôi ghét những giống bi quan ấy làm sao! Họ bảo: "người ta không
bán than đâu.". Họ chẳng bán cho người bị ho lao đấy là ǵ?
Các bạn cứ xem, nhờ giời, chúng tôi c̣n khoẻ mạnh sống qua được mùa
đông này, đến sang năm tất cả nhà sẽ được mua than cho mà xem. V́
nói ǵ th́ nói, chứ cứ sống ở chỗ lạnh lẽo không có ǵ sưởi ấm th́
chắc chắn là được ho lao rồi.
Tất nhiên là nếu đằng nào cũng phải bán than cho những người bị ho
lao th́ giá cứ bán ngay cho họ trước khi mắc bệnh có phải tốt hơn
không... Không, như thế không được.
Mà nếu bao giờ chúng tôi bị ho lao, có khi họ lại sẽ bảo: "Muốn mua
than th́ trước hết anh phải chết đi đă. Chúng tôi chỉ bán than để
đun nước lau rửa cho người chết thôi."
Thế mà có kẻ dám bảo: "người ta không bán than đấy". Đă có sự qui
định, có luật lệ đặt ra để thi hành. Nếu anh không chết đi th́ họ
làm sao mà bán than cho anh được? Chuyến này tôi mua được than, tôi
sẽ chở đến và văi ra trước mũi những kẻ nào bảo "Cậu đừng ḥng mua
than" cho mà xem.
Xót tiền dân
- Khách sạn ǵ mà xây lâu đến thế kia chứ!
- Chứ ǵ, ngần ấy thời gian th́ xây được cả thành phố đâu phải chỉ
một khách sạn.
- Sao lại lâu thế nhỉ? Hay là ta chọn nhầm cách thầu khoán.
- Khách sạn này cũng có mấy nhà thầu nước ngoài xin việc không hiểu
sao các ông ấy lại ưng nhà này: cũng chẳng phải v́ nhà ấy đ̣i ít,
cũng chẳng phải họ làm tốt các hợp đồng khác cũng chẳng phải v́ họ
chiều ḿnh. Sự thể ra sao tôi phải quan sát đă rồi mới dám nói.
Hoá ra là quan trên cũng nhiều mà cung cách cũng lắm: nào mở tiệc ăn
mừng, nào cắt băng khởi công, nào quan lớn tự tay đặt viên gạch đầu
lấy mau. Rồi chiêu đăi dưới trên, ăn một miếng, nhớ một đời, rồi báo
chí rùm beng, bài to, ảnh nhớn.
ít lâu sau hàng rào khách sạn tương lai mọc lên.
Một hôm có 3 chiếc xe con đ̣ cạnh công trường. Nào phải ai xa lạ,
chính là các vị quan chức nước nhà bước xuống xem xét bề thế công
trường.
- Sao hành lang lại hẹp thế nhỉ? - ngài trưởng nhóm hỏi.
- Bẩm quan, cái đồ án thiết kế nó vậy
- người kỹ sư đáp, hành lang đă
rộng đến 5 mét...
- Chắc ông cho rằng chúng tôi không thấy cái khách sạn nào bao giờ
hẳn? Tôi đă ở các ô- ten ngoại quốc, hành lang của họ c̣n rộng nữa.
Thôi được, cứ cho rằng hành lang theo thiết kết đi, nhưng số lượng
hành lang ít quá... Khách sạn mà có mấy cái hành lang như thế. Không
làm th́ thôi, đă làm th́ làm ra làm. Tiền dân, tiền nước! Phải biết
xót chứ...
Ông kỹ sư ngậm tăm.
- C̣n các ông nghĩ thế nào? Khách sạn lớn mà có mấy hành lang như thế
chẳng phải là ít hay sao? - quan lớn hỏi bầy tuỳ tùng.
- Hơi ít, thưa ngài.
- Dạ bẩm ít ạ.
- ít quá chứ ạ...
Và thế là hợp đồng với nhà thầu ấy bị huỷ.
Trong lúc chờ giám định phân xử, bản thiết kế được thay đổi: hành
lang nhiều hơn, rộng hơn.
Việc thi công đồ án mới đang triển khai th́ một bữa kia lại có mấy
chiếc xe con dừng bánh bên đường. Lại có mấy nhà đương chức đến nom
việc. Đi đầu là một ngài bệ vệ nhất. Vừa thấy cái lỗ cửa ra vào,
ngài hỏi liền:
- Chỗ này làm ǵ đấy?
- Dạ, pḥng khách đấy ạ - đại diện hăng thầu mới đáp.
- Pḥng khách? Pḥng khách quái ǵ mà thế này?
- Dạ bẩm, việc chưa xong mai kia chúng con lát đá, sơn tường, kẻ
hoa...
- Hiểu rồi, tức nghĩa là pḥng khách chứ ǵ... Nhưng ta hỏi, pḥng
khách có phải là nơi đấu ngựa không? Làm ǵ có pḥng khách như băi
quần ngựa ấy? Tiền dân, nghĩ mà xót ruột...
- Bẩm ngài, chúng con làm theo thiết kế...
- Lạy chúa, cái mà các anh gọi là thiết kế, nó không phải là bài kinh
Côran bất di bất dịch. Phải thay thiết kế, phải thay đi mới được.
Nhà thầu chịu nghe không dám ho he. Theo ư mới, các pḥng khách đều
được thu nhỏ.
Công việc đang chạy th́ một hôm lại có mấy quan phóng xe con đến xem
khách sạn. Ngài dương quyền dẫn đầu đội khảo hạch nói chung là vui,
nhưng lúc ra đến cửa, ngài mới nh́n lên trần băn khoăn hỏi:
- Thế không làm mái ṿm, trần cuốn à?
Câu hỏi làm nhà kiến trúc sư trẻ tuổi bủn rủn đầu gối, anh ta chết
lặng đi mất mấy phút, bấy giờ mới đủ sức định thần để hỏi lại:
- Xin ngài thứ lỗi, con không hiểu, ngài định nói mái ṿm, trần cuốn
thế nào ạ?...
- Đó mới là kiến trúc lối Thổ. Những người vào khách sạn sẽ là khách
nước ngoài, v́ thế khách sạn phải theo lối Thổ ta... Anh xem nhà cửa
nước Thổ bao giờ lại không có mái ṿm, trần cuốn.
- Nhưng thưa ngài, trong bản thiết kế...
- Thiết kế là cái ǵ? Nhờ nhà thầu nước ngoài làm thiết kế bao giờ
chả vậy. Họ biết ǵ về kiến trúc và tâm hồn ta nào?
Các quan tuỳ tùng cúi cả đầu xuống.
- Nhà thế này th́ ai cần? Nhất thiết phải có mái ṿm, trần cuốn.
Trông thấy tiền dân, tiền nước mà xót cả ruột!
Làm mái ṿm trần cuốn cho cả nhà th́ tổn phí quá, nhà thầu chỉ dám
theo tinh thần dân tộc ở một đôi chỗ dễ nhất.
Công việc xây cất đă đến lúc ḥm ḥm th́ giới quyền chức lại theo
bánh xe con lăn đến. Ngài quyền cao đi trước buồn rầu nhận xét:
- úi dà! Sao lại làm nhiều hành lang thế nhỉ... Pḥng th́ ít, lối lại
nhiều. ở đây dễ đến lạc như vào rừng... Thật xót tiền dân!...
Làm đi làm lại măi chẳng c̣n biết thời hạn ra sao? Công việc mịt
mùng không dứt. Báo chí đă bắt đầu đưa đẩy. Muốn nhanh nhà thầu lại
phải đổi kiểu mái. Nhưng những cuộc tranh luận bất đồng lại nổi dậy.
Dùng ngói ǵ bây giờ? Ngói bản xứ hay ngói Mácxây. Cuối cùng phương
án ngói bị đổ và mái được làm bằng bê- tông thường.
Công việc gần xong th́ bỗng bụi đường tung dưới bánh xe con.
- Thế gạch men đâu? Khách sạn thổ mà không có gạch men là thế nào?
-
các quan khách kinh ngạc hỏi.
Sau đó mọi người vào pḥng khách. Pḥng khách không có một cây cột.
Ngài trưởng đoàn bảo:
- ở đây không có cột, mà cột lại cần. Cầu trời cho mái đừng sập...
- Bẩm ngài an tâm, không sập được đâu ạ, chúng con đă tính.
- Đă tính? Đến lúc nó sập th́ đem tính của các anh ra mà trừ à?
Ngài quay lại đám sau lưng:
- Thế nào, các ông, trần sập được chứ?
- Bẩm, được ạ...
- Thế nào cũng đổ, nặng thế kia cơ mà? Lại c̣n đồ đạc trên ấy nữa...
Rồi người vào lại đông... Thế nào cũng đổ.
- Nổ như bom ấy chứ...
- Bao nhiêu là tiền vứt qua cửa sổ... Thật xót tiền nhà nước... Các
anh nghe không? Ai cũng bảo đổ... Thêm mấy cái cột có phải lại lạ
kiểu...
Chiều ư mới, các pḥng khách đă có thêm cột.
- Một ngài dẫn đầu một đoàn lănh đạo khác đă biến dăy cột vuông thành
gạch vụn. Trong các sách giáo khoa thư ngài học hồi bé, ngài có thấy
những bức ảnh đền đài Hy Lạp toàn cột tṛn cả, chứ không lai căng
thế này. Tiền nhà nước vứt ra cửa sổ thật là xót ruột.
- Bẩm quan, dễ như trở bàn tay thôi, chúng con sẽ có cột tṛn.
Đến lúc tường ngoài đă chạm trổ hoa văn th́ một quan lớn đến thăm,
trách cứ:
- Những công tŕnh hiện đại người ta dựng mặt tiền bằng kính chứ!
Cuối cùng rồi cũng đến lúc mọi việc coi là xong xuôi. Chỉ c̣n một
việc cuối cùng. Một ngài quan khác nhận xét rằng cầu thang dốc quá,
người đứng tuổi lên có phần mệt.
- Bẩm quan, c̣n thang máy. Vị nào trọng tuổi th́ có thang máy.
- Nếu vậy th́ xây cầu thang làm ǵ? Các anh chả biết xót tiền quốc
gia! Cầu thang cũng phải có ích chứ?
Sửa xong cầu thang, một nhà kiến trúc sư nổi tiếng nước ngoài đến
thăm:
- Một kiến trúc trứ tác! Xứng đáng làm đại bản doanh Liên hiệp quốc!
Gạch men mặt tiền và trên tường, mấy hành lang, mái ṿm, trần cuốn,
chấn song sắt h́nh hoa kim hương, mái nhà có ô văng, những thứ đó
hoàn toàn theo tinh thần Thổ Nhĩ Kỳ. Ngược lại chóp mái lại theo
đúng phong điệu Bắc Âu. Những cầu vồng pḥng khách mượn lối cung
đ́nh Thổ. Pḥng khách chính giống lối đại sản, thậm chí c̣n lớn hơn
những đại sảnh Aten. Rồi lại c̣n những mẫu mực xuất sắc của lối kiến
trúc ư... Nhà tắm, nhà vệ sinh theo kiểu Mỹ. Rồi lối xây ấn Độ,
đường nét Trung Hoa... Tất cả cùng nhau chen vai thích cánh.
- Tuyệt! - nhà đại kiến trúc ngoại bang thốt lên
- làm sao các ông có
thể đưa nổi mọi lối kiến trúc vào một lâu đài thế này.
- Chúng tôi xây đi xây lại cái trứ tác này suốt chín năm đấy! Mà lại
c̣n tằn tiện được bao nhiêu tiền dân!
- ông chủ nhiệm công tŕnh tự
hào đáp lại.
Thanh tra sắp đến
Sở chúng tôi có 29 thầy phán và gần 20 loong toong. Chắc hẳn các bạn
có nghe nói về hưu trí được hưởng nguyên lương. Tất cả mọi người
chúng tôi đều ra sức thực hiện câu châm ngôn đó. Không, chúng tôi
không có ai bỏ việc và trong giờ chính quyền mỗi người đàng hoàng
một ghế... Có điều, thế có gọi là là làm việc hay không th́ chưa
biết? Làm lụng quái ǵ! Tôi ở Sở này được 9 năm mà không nhớ là có
làm được việc ǵ hữu hiệu hay không. Xem chứng thượng cấp cũng quên
chúng tôi. Có chúng tôi hay không có chúng tôi điều ấy thượng quan
không cần biết. Đúng ra, cũng có một dạo Sở tôi làm việc. Một vị
"tai to mặt nhớn" có đến nhưng rồi biến ngay. Từ đó không hiểu sao
chúng tôi bị trên cũng quên mà dưới cũng chẳng nhớ. Tất nhiên, đúng
lề đúng thói, thỉnh thoảng cũng thấy dội từ trên xuống mấy cái thông
tri, vài cái trát đ̣i. Nhưng đến một hôm có trát đ̣i mà không có
phục tín. Quan đốc Sở tôi, một người có đầu óc rất mực thực tế, đă
không thèm nh́n nhận đến trát đ̣i của quan trên nữa. C̣n quan trên
th́ cũng chẳng muốn quản ngại đến chúng tôi làm ǵ. Sở tôi muốn sao
th́ sao, các vị phủi tay hết. Người ta quên chúng tôi, tựa hồ chúng
tôi không có mặt trên đời. Nhưng giải tán Sở này th́ không ai nói
đến nửa lời. Mà thực ra, làm sao giải tán được một công sở quốc gia
to tát như thế chỉ v́ nó không đáp ứng mấy cái trát đ̣i của quan
trên?...
Cuộc đời quan phán từng ấy năm dài đă mở mắt cho tôi nh́n ra được
một chân lư. Tôi hiểu rằng ai làm nhiều, kẻ ấy bị tống thêm việc. Hy
vọng làm cho chóng xong, tên viên chức khốn khổ kia ra sức mà cố
gắng, nhưng liền ngay đó hắn bị giao thêm việc mới. Ngược lại, càng
lười, càng thờ ơ, người ta càng ít muốn giao việc. "Thằng ấy đù đờ,
bất tài lắm". C̣n anh nào cố gắng th́ tất nhiên người ta cũng càng
cố gắng giao thêm nhiều việc. Xoay xở hết việc này việc kia, thế nào
chẳng có sai sót. Thế là anh chàng phát bực, tính t́nh sinh ra cáu
bẳn... ở đời bao giờ chả thế: làm nhiều th́ có sai sót và tất nhiên
người ta càng dễ công kích. Con người không làm ǵ th́ lỗi lầm không
có. Tâm hồn anh ta bao giờ cũng được thanh thản.
Các công sở cũng thế mà thôi. Chẳng hạn có hai cơ quan: bệnh viện
thú ư và sở hợp đồng thương mại. Sở này làm ăn tấp nập, ngược lại,
bệnh viện thú ư chẳng làm ǵ hết.
Thế th́ sao, cuối cùng sự nghiệp thú ư nước nhà cũng chẳng đ́nh đốn
chỉ v́ cái bệnh viện ấy ăn không ngồi rồi. Các bạn hăy tin rằng hoàn
toàn không có chuyện ǵ xảy ra cả, chỉ có điều là những công việc
dành cho bệnh viện thú ư sẽ chồng chất lên vai cái sở hợp đồng
thương mại rất năng nổ và mẫn cán đó.
Có thể có người biết một công sở siêng năng nào đó đang phải làm
những phần việc của chúng tôi chăng? Cũng có thể chẳng ai làm thay
chúng tôi v́ chẳng ai cần đến chúng tôi cả!
Cầu trời độ tŕ cho ngài quan đốc đă giúp cấp trên quên đi sự tồn
tại của lũ chúng tôi.
- Thế được rồi, nhưng cấp trên vẫn không quên trả lương các anh đấy
chứ?
- Khô... ô... ng! Việc đó chúng tôi giải quyết đến mức xuất sắc.
Người ta không thể quên chúng tôi được. Giá chúng tôi cứ bỏ lỡ đi
một hai tháng th́ có lẽ người ta cũng quên thật. Nhưng tháng nào
chúng tôi chả đi lĩnh lương. Kế toán th́ lên sổ sách, chúng tôi th́
kư tên. Một đại diện đến sở tài chính lĩnh tiền về chia. Nhân đây
xin nói rằng ở Sở chúng tôi kư tên vào sổ đă được coi là công việc
nặng nhọc nhất. Nếu không có cái khoản chức phận đó th́ có thể cho
rằng tiền lương ấy là tiền biếu không chúng tôi.
Các bạn có biết những ư nghĩ ǵ thường nảy ra trong đầu mỗi khi tôi
nghĩ đến Sở tôi, nơi tôi đă làm việc 9 năm hay không? Tôi thường tự
bảo, giá cấp trên không quên hẳn chúng tôi th́ không hiểu công việc
có nhích lên chút nào hay không? Hay một trường hợp khác. Các bạn
thử nghĩ, liệu có ǵ thay đổi không, nếu cấp trên quên hẳn đi một
vài sở nữa, như họ đă quên chúng tôi? Trật tự trên trái đất liệu có
bị phá vỡ không? Hay mọi sự vẫn như xưa? Hay biết đâu công việc lại
chạy hơn! Tôi rất khao khát biết những điều ấy.
Nhưng sự đời cái ǵ rồi cũng chấm dứt. Cuộc sống dông dài của chúng
tôi kết thúc khi quan đốc tôi về hưu và có ngài Xápphét về thay. Tôi
chỉ băn khoăn một điều: làm sao người ta biết được có cái ghế bỏ
trống khi quan đốc tôi về hưu? Không những người ta biết mà c̣n cử
được quan đốc khác đến ngồi cái ghế ấy! Thế mà trước đây tôi cứ
tưởng rằng viễn cảnh cuối cùng của Sở tôi là lũ chúng tôi lần lượt
xếp bút về hưu, không c̣n ai đến thay chỗ chúng tôi nữa. Rồi cùng
với thầy phán nào về hưu cuối cùng, cả cái sở này sẽ nhắm mắt yên
giấc vĩnh hằng.
Bây giờ th́ hoá ra quan trên không quên hẳn chúng tôi, một khi c̣n
cử được về một quan đốc mới! Ngài Xápphét lập tức hăng hái bắt tay
vào việc. Việc đầu tiên là ngài khiển trách bác làm vườn, anh thường
trực, cậu loong- toong và bác gác cổng.
Đúng 9h sáng ngài đến sở. Hiển nhiên là chưa ai đến. Không một bóng
người. Các bạn nghĩ xem, mới 9h sáng!... Có ai đi làm giờ này? Tất
nhiên, đến cũng được, nhưng đến làm ǵ? Giá thử có việc ǵ đó th́
tôi xin lấy mạng sống tôi ra mà thề... anh em chúng tôi có thể đến
được từ 8h chứ chẳng phải 9h đâu.
Lại nói, ông ta đến lúc 9h, cửa c̣n khoá. Quan đốc phải đứng ngoài
đợi. 10h bác gác cổng Maxta mới đến, bác ta đang định mở cổng th́
quan đốc hỏi:
- Bác là ai?
Cần phải nói rằng Sở chúng tôi vẫn thường đảm bảo dân chủ tuyệt đối.
Chẳng hạn, quan đốc cũng thế, nhân viên gác công cũng thế, ai cũng
b́nh đẳng như ai. V́ vậy câu hỏi kia làm bác Muxta kinh ngạc. Vả
lại, không kể những chuyện khác, đă nhiều năm nay trong Sở cũng như
gần Sở, bác ta có gặp người lạ mặt bao giờ đâu. V́ thế, bác ta cũng
hỏi lại đúng cái câu đó:
- Vậy bác là ai?
- Bác làm ǵ ở đây? - Quan đốc lên giọng.
- Việc ǵ chẳng được! C̣n bác làm ǵ ở đây?
- Bác gác cổng ngỡ là gần
Sở mới có một thằng ma cà bông lạ mặt, hoặc có thể là một gă mật
thám, nên suưt nữa tóm cổ quan đốc mới vào đồn. Cũng may quan đốc
kịp đoán ra:
- Trước mặt nhà bác là quan đốc mới Sở này!
- C̣n trước mặt ngài là người gác cổng Sở này với 14 năm nghiệp vụ
thâm niệm. Xin chào! - bác Muxta đáp lại.
- Thế, ngoài bác ra ở đây không c̣n ai hay sao?
- Sao lại không, tất nhiên là có chứ!
Sau này hỏi bác Muxta, chúng tôi mới biết là ngài Xápphét c̣n hỏi
thêm bác một câu:
- Bây giờ 9h mà cửa c̣n khoá. Nếu nhân viên đến sớm hơn th́ làm sao
vào được?
- Mỗi người họ có một ch́a riêng. Ai đến sớm, người ấy tự mở. Ngài
đừng lo, hôm nay tôi sẽ thửa riêng cho ngài một ch́a.
Lúc tôi đến nơi, không khí toàn Sở im lặng như trong huyệt mộ.
- Xin chào các người anh em, có chuyện ǵ vậy?
- tôi hỏi mọi người.
- Gay rồi. Người ta đặt lên đầu chúng ta một lăo quan đốc tởm tợm.
Chúng tôi chưa kịp đôi hồi th́ bác Muxta đă vào pḥng bảo tôi:
- Quan đốc gọi anh.
Tôi lên pḥng quan.
Trước mắt tôi là một người mặt dài ngoẵng. Ông ta ngồi chống cùi tay
lên tấm kính mặt bàn.
- Tôi lấy làm hân hạnh được gặp ngài!
- Tôi nói và đưa tay trước.
Quan lưỡng lự giây lát ra chiều suy nghĩ có nên đưa tay ra không,
cuối cùng ngài bắt tay tôi.
- Công việc của ông là ǵ? - ngài hỏi.
- Tôi ấy ạ, bẩm ngài?
- Phải.
- Dạ, nhân viên văn pḥng.
- "Nhân viên" là thế nào?
Câu hỏi ngốc ơi là ngốc!
- Dạ, tức là phán chức.
- Tôi hiểu rồi, thưa ông, nhưng ông là phán chức ǵ? Ông đảm lănh
công việc ǵ?
- Dạ, lạy trời, anh em chúng tôi không có sự phân biệt. Vậy nên...
- Hàng ngày ông đến Sở lúc mấy giờ?
- Tôi không dám nói chắc, nhưng bao giờ cũng trước bữa ăn trưa ạ.
- Thế các ông không phải đến lúc chín giờ à?
- Đến làm ǵ ạ, thưa ngài? Đến sớm thế tôi biết làm việc ǵ được?
- Nếu vậy ông cứ ngồi nhà. Đừng bao giờ đến nữa.
- Bẩm ngài xá cho, có thể nào người ta từ sáng đến tối chịu được
tiếng vợ con eo xèo! ít lâu nữa ngài sẽ phải thừa nhận rằng khó có
thể ngồi nhà được từ sáng đến tối. Thế nào ngài cũng phải ṃ đến Sở
làm việc.
Quan đốc không mời tôi ngồi, nhưng để ngài khỏi ngượng v́ bất lịch
sự, tôi bèn ngồi xuống ghế bành.
Rồi tôi rút bao thuốc bóc ra đưa mời.
Nhưng quan bảo:
- Ông về được rồi.
Lăo ta tệ hại thật! Tôi đút thuốc vào túi, bước ra.
Lăo Xápphét không cho chúng tôi yên. Đầu tiên lăo nghĩ ra (chết cha
chúng tôi!) một kiểu điểm danh mới. Ai cũng phải đến đúng 9h sáng và
không ai được về trước 5h chiều. Phút đầu và phút cuối phải ghi sổ.
Lăo tính rằng bằng cách đó lăo sẽ phát hiện được ai đi làm, ai đi
chơi, ai đi đúng giờ, ai đến muộn. Nhưng sổ ấy của lăo Xápphét không
đạt yêu cầu: chẳng ai buồn ghi vào cả.
- Quét mạng nhện đi!
- Lau cửa kính đi! - thỉnh thoảng lại thấy vang lên những tiếng quát
lợm giọng của quan đốc. Ai quát nấy nghe. Chẳng ai để tai đến cả.
- Ghi phiếu công vụ đi!
- Phiếu công vụ là ǵ ạ?
- Tất cả nhân viên đều phải làm lư lịch và nộp cho tôi!
Lư lịch? Bố ai biết được đă bao nhiêu lâu rồi tôi chẳng làm một thứ
lư lịch nào cả. Bụi trong tủ đầy đến đốt ngón tay.
Mỗi ngày lăo nghĩ ra một tṛ làm khổ chúng tôi.
- Chúng ta sẽ lập một sổ đăng kư công văn!... Chúng ta sẽ lập một sổ
kiểm tra hành chính.
- Lạy trời, sổ đăng kư là cái quái ǵ? Chúng ta làm ǵ có công văn.
Có ǵ mà đăng với kư?
Ngày nào lăo cũng có một tối kiến ǵ đó. Mặc xác lăo! Chẳng ai để ư!
Lăo làm việc lăo, chúng tôi làm việc chúng tôi. Một bữa, các bạn
đồng sự yêu cầu tôi:
- Cậu đi giải thích cho cái lăo ấy biết nội t́nh của chúng ta chứ.
Tôi đi luôn.
- Thưa ngài - tôi nói - Ngài thật hoài công làm khổ chúng tôi. Sở này
có như các Sở khác đâu. ở đây không có việc làm! Ngài bày việc ra
làm ǵ!
- Các ông có ăn lương không đấy? - lăo hỏi.
- Có chứ ạ - tôi đáp.
- V́ sao các ông hưởng lương?
- Thưa ngài, chúng tôi phụng sự quốc gia th́ tất phải được tiền chứ
ạ. Chẳng lẽ mang tiếng là nhân viên nhà nước mà lại không lương à?
- Nếu vậy các ông phải làm việc!
- Chẳng lẽ có việc mà chúng tôi không làm hay sao? Cái Sở này đă bị
quên rồi, thậm chí chẳng c̣n ai biết đến nó nữa.
Quan đốc giận tím mặt. Ngài vung tay, gầm lên:
- Việc nước phải cho ra việc nước. Tôi bắt các ông phải phục tùng
tôi!
Ông ấy cứ bắt đi mà xem! Có điều ông ấy phải lo thân trước đă.
- Tôi sẽ phê vào lư lịch của ông...
Ông cứ phê đi mà xem!...
- Tôi sẽ bẩm lên thượng cấp!
Ông cứ bẩm đi! Sợ ǵ?
Ông ấy có làm ǵ cũng chẳng ăn thua. Không sao xoay nổi chúng tôi.
Mạng nhện trên trần không quét được, bụi trong tủ không lau được.
Vẫn như xưa, chẳng ai nhớ phải đi làm mấy giờ, tan sở mấy giờ, sổ
kiểm danh cũng chẳng ai ghi. Rồi đến ưức chúng tôi phải gửi giấy lên
quan đốc:
"Ông cứ kệ thây chúng tôi. Ông cứ ngồi đâu ngồi đấy. Nếu ông không
nhượng, chúng tôi sẽ đồng t́nh làm đơn khiếu ông."
- Các ông muốn làm ǵ th́ làm. Tôi sẽ không bao giờ tḥ mũi vào việc
các ông nữa! - cuối cùng ngài Xápphét khoát tay nói.
Chúng tôi lại trở lại cuộc đời xưa. Có quan đốc hay không, không ai
cần biết. Thực ra, ngày nào ông cũng vẫn đến Sở đúng 9h sáng và ra
về đúng 5h chiều. Cái lăo khốn khổ ấy cứ ngồi từ sáng đến chiều thu
lu trong văn pḥng của ḿnh. Lăo làm ǵ chúng tôi không ai hay biết!
Một hôm người đưa thư mang đến Sở một b́ công văn màu vàng. Ala! Lạy
thánh Ala! ở đâu thế này? Chúng tôi bối rối không biết làm ǵ. Mọi
người xúm lại bảo nhau: "Anh bóc ra xem!" Nhưng không ai dám bóc cả.
Ông Mucxin bảo bác Huyxammettin:
- Nào, bác bóc ra đi!
Bác Huyxammettin hoảng sợ, kêu lên:
- Sao ông không làm mà lại xúi tôi?
- Trời ơi, nhưng bác là phần văn thư kia mà!
- Sao ông biết?
Để khỏi căi nhau, tôi cầm lấy phong b́, bảo:
- Chúng ta bóc làm ǵ? Chỉ tổ mang thêm trách nhiệm. Cứ để cho quan
đốc bóc lấy.
Chúng tôi kéo nhau đến, tôi đi trước, anh em đi sau.
- Thưa quan đốc - tôi nói - ngài có thư ạ.
Quan đốc dùgn dao cắt giấy mở phong b́ ngay trước mắt chúng tôi. Cái
ǵ bên trong thế nhỉ? Quỉ thật! Mọi người chúng tôi đều hồi hộp chờ
đợi một con thỏ nhảy chồm ra hay một con bồ câu bay vụt lên. Và lao
quan nào là người nghĩ ra cái tṛ gửi công văn về Sở chúng tôi thế
nhỉ? Cuối cùng, quan đốc lôi được trong phong b́ ra một tờ công văn,
liếc mắt rồi đọc:
- Sở chúng ta xếp vào khu thanh tra thứ ba. Trong tháng 4 sẽ có kiểm
tra công việc.
- Trời ơi - ông Mucxim kêu lên.
- Kiểm tra? Thanh tra sắp đến? - bác Huyxammettin không tin lỗ tai
ḿnh, lắp bắp - Cơ khổ!
- Chẳng lẽ tháng 4 đă về?
- Làm sao bây giờ, các người anh em?
Chỉ riêng quan đốc c̣n giữ được vẻ b́nh thản:
- Thanh tra chứ có phải thánh Ala đâu. Hắn chẳng làm ǵ chúng ta
được.
- Trời ơi, ngài Xápphét, ngài nói ǵ vậy. Hay là trong đời ngài chưa
thấy thanh tra lần nào? Ngày xưa đă có lần thanh tra đến đây...
- Th́ lăo ấy cũng không phải là Thần chết... Sao, lăo ấy cắt cổ chúng
ta à?
- Chao ôi, nếu thế th́ đă phúc tổ... đằng này lăo ấy hành hạ c̣n
chán. Lăo ấy sẽ đuổi cổ chúng ta đi xa, sẽ ném chúng ta đi mỗi người
một xứ như xua chim non vậy.
- Tôi đă sắp đến kỳ tăng lương. Nếu phải đi tỉnh khác th́ hỏng bét
cả.
- Tôi cũng vậy. Thằng cháu trai đang học trung học, c̣n cháu gái đại
học!
- Cái bọn thanh tra có bao giờ chịu hiểu hoàn cảnh người khác, chúng
chỉ biết thải người cho gọn tay!
Nhưng c̣n quan đốc th́ sao? Tựa hồ lăo ta chả can hệ ǵ.
- Thanh tra th́ mặc thanh tra! Họ chẳng làm ǵ được đâu. Nghĩ đến làm
ǵ...
Không, các bạn thử nh́n mặt thanh tra mà xem. Mỗi người chúng tôi
đều c̣n nhớ những chuyện ngày xưa rắc rối v́ cái lũ thanh tra ấy.
- Ngày xưa có một lăo thanh tra đến Sở ḿnh. Các bạn nhớ lại mà xem,
lăo đuổi thẳng cánh ngay một thầy phán, cầu trời cho thầy Xulâyman
ấy được mạnh giỏi chỉ v́ thầy ấy có pha cà phê trong giờ làm việc.
- Bọn thanh tra ấy có biết thương ai bao giờ. Có một lần chúng đến
chỗ bọn ḿnh...
Nhưng lăo quan đốc vẫn cứ b́nh chân như vại. Làm sao bây giờ? Chúng
tôi đành xắn tay lên làm vệ sinh. Ala, lạy thánh Ala, bẩn ơi là bẩn.
Rác rưởi chở đi hết xe này đến xe khác. Bụi bậm lưu cữu trong tủ
thành một lớp dày đến nỗi người đến kẻ đi, không ai đừng được, ai
cũng phải lấy ngón tay viết một ḍng lưu niệm hay ít ra th́ cũng
vạch loằng ngoằng mấy nét rồng rắn.
Một nhân viên nh́n thấy trên gương tủ, nơi vứt lỏng chỏng mấy thứ
văn pḥng phẩm ḍng chữ:
"Suban, con của Khưđưa, sinh năm 1330, làng Baylemgiu, tổng Xivát",
nhưng anh ta cũng chẳng buồn lau.
- Đây là bút tích bạn cũ của tôi, xoá đi sao đành!
- anh khuyên chúng
tôi.
Bụi hết, rác sạch. Tường nhà quét vôi khang trang. Mọi người chung
tay sơn cửa to, cửan hỏ. Anh nọ trách anh kia lơ là. Thế là có cái
cầu thang ai cũng tranh nhau quét. Văn pḥng trông khác hẳ. Đồ đạc
bóng loáng. Sạch sẽ cũng thích thật. Có người nói lăo thanh tra đến
một huyện lỵ nọ. Lăo kiểm tra một công sở. Lăo rờ ngón tay vào một
máy chữ và bảo: "Bụi này mấy chục năm rồi đây?" Tất nhiên, thế là sự
nghiệp một quan phán nào đó đi tong.
Bác làm vườn của chúng tôi đă cắt hết rau để trồng hoa. Đi đâu chúng
tôi cũng kháo nhau về thanh tra. Toàn những tin đồn sấm sét: Đến
công sở nào thấy ai bỏ giờ hành chính là đuổi ngay. Ai chểnh mảng
công việc là có ngay tờ tŕnh thượng cấp! Chúng tôi bèn đi làm không
phải 9h, mà là 8h sáng.
- Các người anh em ạ, v́ Chúa, mỗi người anh em phải t́m lấy cho ḿnh
một việc mà làm. Có phải ngày xưa tháng nào chúng ta cũng làm một
bản lập bô, phải không nhỉ?
- Rút các tờ phiếu ra!
- Chuẩn bị các bản thông báo đi!
Chúng tôi triển khai hoạt động như điên. Cả guồng máy đă quay tít.
Ngày nào chúng tôi cũng tŕnh quan đốc giấy tờ các ban bệ, tổ nhóm.
Chúng tôi vừa đệ báo cáo lên trên, đă thấy trên gửi trát xuống. Tha
hồ các máy chữ lách cách, ng̣i bút soàn soạt, các bản thảo được viết
đi sửa lại. Văn pḥng đă được khách làm ăn để mắt đến. Nhan nhản
trên các mặt bàn là dấu tem thư, chữ kư, bản in, quyết định...
- Mang cái này sang pḥng bên!
- Đưa sang bàn kia lấy chữ kư!
- Trả cho tiền lệ phí!
- Nộp 12 ảnh làm giấy chứng nhận!
- Ông trưởng pḥng hai có duyệt không ạ?
- Cần một con tem 270 xu.
Tin đồn về lăo thanh tra ngày càng sấm sét hơn. Lăo bước chân đến
văn pḥng nào th́ ở đó rơi lông rụng cánh.
Mỗi ngày chúng tôi không phải chỉ làm 8h, mà làm đến 10h, thậm chí
chủ nhật cũng không bỏ ra khỏi công sở. Thế mà việc vẫn không hết.
Rồi bỗng có tin báo là quan thanh tra sẽ đến vào ngày thứ 4. Cả văn
pḥng sôi lên. Để chờ kư giấy, các thầy xếp thành hàng dài. Điệu này
nếu không cho thêm biên chế chúng tôi đến chết bẹp dưới đống giấy tờ
tồn lại này mất.
Chỉ riêng quan đốc biết quan thanh tra sắp đến mà vẫn không mất b́nh
tĩnh.
- Đến th́ đến chứ sao! - ông lạnh lùng nói.
- Bẩm ngài Xápphét, đến th́ đến là thế nào ạ? Với lăo ấy không đùa
được đâu. Có những nguồn tin đáng tin cậy cho chúng tôi biết rằng
thứ 4 này lăo ta sẽ đến.
- Lăo ấy không ăn thịt được ta! Đến th́ cứ đến!
- Ngài chắc chưa bao giờ làm việc với thanh tra?
- Các bạn thân mến, vậy theo các bạn chúng ta phải làm ǵ đây?
- Dọn buồng riêng này, mở tiệc chiêu đăi này. Chẳng lẽ những việc ấy
lại không cần hay sao?
- Chả... a... a cần! - ngài Xápphét nói - Sở ta chẳng có xu nào để
làm việc ấy cả.
Từ xưa tới nay các bạn đă thấy người nào gàn như thế chưa? V́ lăo
thanh tra đến, suốt 2 tháng rưỡi nay chúng tôi đă phải đổ mồ hôi sôi
nước mắt. Chúng tôi làm việc cật lực bởi v́ rằng không nay th́ mai
lăo ta sẽ đến. Mà ngày đó chúng tôi lại không tổ chức nổi một bữa
tiệc hay sao. Bê bối không thể tưởng tượng được. Nếu không cho lăo
ta được một bữa chén th́ công lao chúng tôi đều xuống biển hết.
Thế là anh em đồng sự chúng tôi gom tiền nhau lại đặt một bữa tiệc
vào thứ 4 tại câu lạc bộ thương mại.
Đêm thứ 3 tôi không sao nhắm mắt được. Tôi dậy sớm rửa mặt, cạo râu
rồi đi làm từ lúc 7h30. Thế mà vẫn là người cuối cùng. Tôi thấy ai
nấy đều mặc quần áo mới cứng, người nào chỗ nấy đàng hoàng.
Như thường lệ, quan đốc vẫn đến lúc 9h và vào pḥng riêng làm việc.
Cả sở tôi sôi động công việc. Ai cũng muốn làm tốt hơn, nhanh hơn.
Măi đến trưa cũng chẳng thấy tăm hơi thanh tra đâu cả.
Hay là mai lăo ấy mới đến? Chúng tôi bàn đến câu lạc bộ thương mại
xin chuyển bữa tiệc sang ngày mai. Để một ngày thức ăn cũng có hỏng
đâu mà sợ!
Có tiếng chuông điện thoại, rồi có tin điện đến, mọi người nhớn nhác
chờ tin thanh tra. Nhưng rơ ràng là không ai nghe được ǵ về lăo,
không ai nh́n thấy mặt lăo.
- Chính bác là người tung tin ra phải không?
- Chết, bác nhớ lại xem, đây có phải là chuyện đùa đâu?
Tối hôm đó chúng tôi tự khao ḿnh một bữa. Mọi chuyện đều xoay quanh
lăo thanh tra:
- Này, sao lăo ta không đến nhỉ?
- Bao giờ lăo ấy mới đến?
- Rồi xem, bao giờ lăo ta cũng đến chộp chúng ta bất th́nh ĺnh.
Đến cuối bữa, không ḱm được nữa, quan đốc mới cười phá lên:
- Thưa các ngài ! Chẳng có thanh tra thanh triếc ǵ cả. Tin ấy chính
là tôi tung ra đấy. Cái thư báo tin lăo ấy đến cũng là tôi gởi.
ái chà, đồ lừa đảo, khiếp quá, đồ đểu!
- Th́ tôi biết làm thế nào khác nữa? Mọi biện pháp của tôi đều không
đạt kết quả ǵ! Tôi không sao đưa các ông vào nề nếp được. Chính các
ông buộc tôi phải lừa dối, phải bịa ra chuyện quan thanh tra đến.
Bây giờ các ông thấy không, công việc đă chạy đều răm rắp!
Bữa tiệc chẳng làm chúng tôi vui lên tí nào. Những ngày sau dù chúng
tôi có cố gắng bao nhiêu cũng không làm cho công sở trở lại trạng
thái mấy hôm trước được, không khí nó cứ thế nào ấy.
Nhưng bộ máy đă khởi động. Các cấp trên cũng đă biết đến chúng tôi
và bắt đầu dội xuống trăm thứ giấy tờ lục vấn. Khách làm việc bắt
đầu ra vào. Dù chúng tôi có cố tránh cũng không tránh được họ. Hơn
nữa, họ c̣n quát tháo chúng tôi:
- Cái nàh ông này, chúng tôi đến nộp thuế chứ làm ǵ. Chính tiền
lương của các ông cũng nằm trong này cả đấy. Làm đi, làm việc đi
chứ, chúng tôi lại bẩm quan trên bây giờ!
Từ độ đó chúng tôi không chây lười được nữa. Sợ thay, công việc mỗi
ngày một nhiều hơn, không sức đâu làm xuể được. Sở tôi đă nhận thêm
10 người mà việc vẫn không giảm. Tội vạ ấy chính là do cái lăo già
Xápphét lừa đảo kia mà ra cả.
Thế đấy, chúng tôi chẳng thấy mặt mũi quan thanh tra đâu, nhưng đầu
óc không lúc nào rời được lăo. Bao giờ chúng tôi ngồi làm việc cũng
dường như có con mắt cú vọ của lăo theo dơi.
Tối nào cầu nguyện, chúng tôi cũng chỉ xin một điều:
- Lạy thánh Ala vĩ đại, xin người ban cho chúng tôi một viên giám đốc
như viên giám đốc ngày xưa. Cầu cho lăo ấy nhổ toẹt vào công việc
trong sở và cấp trên quên hẳn chúng tôi!
Cả một ổ
Tại bến tàu ở Kađưkây một người phụ ưữ trẻ tuổi đang kêu la:
- ối giời đất ơi! Cái ví của tôi, cái ví của tôi...! Bắt lấy nó!
Đám đông nhốn nháo lên. Thằng ma cà bông đi chân đất chạy trên cầu
tàu, nhảy từng 3 bậc một. Người phụ nữ trẻ trung xinh đẹp van nài
những người đứng bên cạnh:
- Đuổi nó hộ tôi với! Tóm lấy nó!
Thằng ăn cắp đă chuồn mất. 5' trôi qua. Bỗng 1 viên cảnh binh trẻ
tuổi hiện ra. Tay viên cảnh binh đặt trên vai thằng ăn cắp đă xoáy
chiếc ví.
- Ví của ai đây?
Chiếc ví màu đen, to, bóng loáng. Người phụ nữ trẻ trung xinh đẹp
vui sướng vùng ra khỏi đám đông chạy bổ đến bên người cảnh binh.
- Của tôi! Chà, đội ơn ông quá!
Thằng ăn cắp đi đất, cởi trần, trên người không có chỗ nào mà túm
được cả. Viên cảnh binh luồn tay vào nắm lấy mớ tóc dài giữ cho hắn
khỏi chạy mất. Thân h́nh bẩn thỉu của thằng ăn cắp lộ ra từ những
chỗ thủng ở chiếc quần lính cũ giờ đă biến thành mớ giẻ rách.
Viên cảnh binh trẻ tuổi bảo người phụ nữ:
- Mời bà theo tôi về bốt.
- Để làm ǵ? Ví này là của tôi mà! Ai cũng trông thấy thằng cha này
giật ví ở tay tôi.
- Phải ghi lời khai của bà để tŕnh toà.
Họ đi về bốt, viên cảnh binh và thằng kẻ cắp đi trước, người đàn bà
theo sau. Nghe người phụ nữ khai xong, viên cảnh sát trưởng kinh tởm
nh́n thằng ăn cắp người nồng nặc mùi súc vật chết:
- Thằng kia, mày không biết xẩu hổ à? Khoẻ như con lừa ấy! Giá đi làm
ăn ǵ có phải hơn không!...
Thằng ăn cắp thong thả ngẩng đầu lên:
- Thế c̣n những kẻ khác làm nghề ǵ? - nó nói.
- Câm ngay!
Viên cảnh sát trưởng hỏi người phụ nữ trẻ:
- Hanưm Ephendi, trong ví của bà có những ǵ?
- Tiền, sáp môi, chiếc gương, hộp phấn...
- Có bao nhiêu tiền?
Người phụ nữ nín lặng. Viên cảnh sát trưởng tḥ tay định cầm chiếc
ví nằm trên bàn, nhưng người phụ nữ ngăn lại:
- Xin ông đừng mở ra! Trong ví tôi có... thôi, ông để tôi mở lấy.
Song viên cảnh sát trưởng đă cầm lấy chiếc ví và dốc ra mọi thứ bên
trong: hộp sáp môi, chiếc gương, hộp phấn, ít tiền lẻ và... 200 đồng
đôla.
- Bà lấy tiền đôla này ở đâu ra? - viên cảnh sát trưởng hỏi.
- Tôi không thưa kiện ǵ người này cả - người phụ nữ chỉ tay vào tên
ăn cắp nói vội - Tôi chỉ yêu cầu cho tôi xin lại chiếc ví, tôi về!
- Tôi đang hỏi về số đôla này.
- Lạy Trời, mà thôi, tôi cũng chẳng cần chiếc ví nữa. Cứ để lại chỗ
các ông cũng được. Tôi đi về đây.
- Bà không về được! Bà lấy đôla ở đâu ra?
Người phụ nữ cúi mặt xuống:
- Madam Eleni mới đưa cho tôi sáng nay.
Thằng ăn cắp ngẩng đầu lên ngó viên cảnh sát trưởng và cười khẩy.
- Thế Madam Eleni này ở đâu?
Người phụ nữ th́ thầm tiết lộ địa chỉ.
Thế là cảnh sát trưởng cảnh binh, thằng kẻ cắp và người phụ nữ lên
xe hơi của sở cảnh sát đi đến nhà madam Eleni. Ngay trong gian pḥng
đầu tiên họ chạm trán phải một cặp đang ở trong tư thế không lấy ǵ
làm tao nhă cho lắm. Trong khắp 6 căn buồng, viên cảnh sát trưởng
bước chân vào bất kỳ chỗ nào cũng đều thấy những cặp như vậy cả.
Cảnh sát trưởng xông tới madam Eleni:
- A, chính mụ là chủ nhà chứa. Chúng ta đă hoài công t́m kiếm mụ
Eleni suốt 6 tháng nay đây?! Mụ lấy đâu ra số tiền đôla này?
- Có một khách chơi là Rida trả cho tôi.
Những người đàn ông vừa bị bắt gặp trong cảnh bậy bạ ấy được thả ra,
v́ họ la đàn ông. C̣n đàn bà th́ v́ không phải là đàn ông nên bị đưa
đến nhà thương ở Ahưcapư để khám bệnh. Sau đó viên cảnh sát trưởng,
thằng ăn cắp, người phụ nữ xinh đẹp và madam Eleni lại đi xe hơi của
sở cảnh sát đến nhà Rida. Tại nhà Rida, trên tầng thứ 7, đang tiến
hành xây dựng.
- Các người làm ǵ ở đây?
- Có ǵ đâu!
- Có ǵ đâu à?! Thế công nhân với những người coi việc này là cái ǵ?
Nghĩa là các người đă xây nhà phạm pháp!
Thằng ăn cắp ngẩng đầu lên nh́n viên cảnh sát trưởng và lại cười
khẩy. Sau khi đă lập biên bản về việc xây dựng bất hợp pháp, cảnh
sát trưởng hỏi Rida:
- Anh lấy số đôla này ở đâu?
- Ali đưa cho tôi.
Cảnh sát trưởng gọi dây nói đến cục an ninh xin một xe vận tải kín
mít. Tất cả số hành khách cũ và Rida lên xe. Họ đến nhà Ali.
Cảnh sát trưởng hỏi Ali:
- Ông có đưa số tiền đôla này cho Rida không?
- Có!
- Sao ông lại đưa cho hắn?
- Ông ta bán sắt làm nhà cho tôi.
Cảnh sát trưởng quay lại Rida:
- Sắt làm nhà? Thế anh có giấy phép không?
Không à? Thế đấy!... Nghĩa là anh lại c̣n đầu cơ cả sắt nữa!
Sau đó hắn lại hỏi Ali:
- Anh lấy tiền đôla này ở đâu?...
- Tôi được bạc đêm qua ở nhà Huxây.
Thằng ăn cắp vẫn luôn luôn cúi đầu xuống lại ngẩng lên nh́n viên
cảnh sát trưởng và cười khẩy. Người cảnh binh, viên cảnh sát trưởng,
thằng ăn cắp, ngườ phụ nữ khả ái, Rida và Ali ngồi lên xe vận tải
đến nhà Huxây.
Trên những bàn trải dạ xanh có 10000 đồng, những quân súc sắc và cỗ
bài. Sau khi những con bạc đă được đưa đến công tố viên, cảnh sát
trưởng hỏi Huxây:
- Anh lấy đâu ra tiền đôla này?
- Chiếc tàu Ghêmisgơsêk sang Mỹ mới quay về. Nuri đưa cho tôi. Anh ta
làm thợ máy ở đấy.
Các hành khách cũ và Huxây lên xe vận tải đi đến nhà người thợ máy
Nuri. Trong nhà tay thợ máy Nuri này c̣n t́m thấy 10 cân thuốc phiện
trắng nguyên chất. Nuri thú nhận là đă nhận tiền đôla của Ixan. Ixan
tức th́ bị bắt quả tang đang phạm tội ở toà biệt thự trên đời
Bôcpho. ở đây hắn sản xuất thuốc phiện trắng.
- Anh lấy tiền đôla của ai?
- Của Rêsan.
- Rêsan là ai?
- Hắn buôn lậu quần áo lót phụ nữ bằng nylông từ Bâyrút đưa về.
Thằng ăn cắp thong thả ngẩng lên nh́n viên cảnh sát trưởng và cười
khẩy. Tất cả lại lên xe vận tải, bây giờ th́ đến nhà Rêsan.
Rêsan nói đă cầm đôla của mụ Nêvin buôn quần áo lót nylông và áo tắm
chun.
Song mụ này không có nhà. Mụ vẫn ở Pari hay La Mă như thường lệ.
Viên cảnh binh nói:
- Lạy Chúa, cũng may mà không có mụ ta ở nhà; trong xe cũng không c̣n
chỗ nào trống nữa rồi.
Thằng kẻ cắp ngẩng đầu lên nh́n cảnh sát trưởng và cười khẩy.
Viên cảnh sát trưởng quát:
- Này, thằng bợm kia! Không việc ǵ mày cứ phải cười khẩy măi thế! Rơ
ràng là trong bọn này th́ mày vẫn c̣n lạ kẻ nhẹ tội nhất!
Thằng bợm bị xử tội ăn cắp và ngồi tù 3 tháng.
Bây giờ nó làm ăn lương thiện rồi. Và thấy bóng chiếc ví đầm đâu là
nó tránh cho xa như tránh bệnh hủi vậy.
Nếu tôi là đàn bà
Xêliamét vào làm gác cổng cho một xưởng dệt kim. Hàng tháng hắn được
lĩnh 80 đồng. Với 80 đồng ấy th́ đến một phần tư con người cũng
không sống nổi, chứ đừng nói đến một người. Nhưng hắn hy vọng ở sự
cần mẫn của hắn. Cuối cùng rồi thế nào ông chủ cũng sẽ đánh giá đúng
được tinh thần cố gắng của hắn mà tăng lương. Chức gác cổng đối với
hắn thật quả là thấp kém, nhưng biết làm thế nào? Thời buổi này, có
biết bao nhiêu người đi gác cổng cho những kẻ c̣n không đáng mặt làm
nghề gác cổng nữa kia. Chủ nhà và người gác cổng đă thế chỗ cho
nhau.
Hắn làm ngày làm đêm, không quản công tiếc sức để ḥng tiền lương
được thêm đồng nào hay đồng nấy. Ôi, nếu như hắn có thể trở thành
người gác đêm!... Người gác đêm ở xưởng này được lĩnh những 200 đồng
một tháng. Mà công việc lại yên tĩnh hơn nhiều. Hết ḷng mong muốn
điều ǵ, người ta nhất định sẽ đạt được. Một ngày kia, lăo chủ gọi
hắn vào, bảo:
- Ta rất hài ḷng v́ anh.
- Đa tạ ông.
Lăo chủ hỏi:
- Anh có vợ rồi chứ?
Như thể bị vạch tội, hắn sượng sùng đáp:
- Dạ vâng!
Và để được yên ḷng sau khi đă thú nhận hết tội lỗi của ḿnh, hắn
cúi đầu xuống nói tiếp:
- Bẩm ông chủ, con c̣n 2 đứa con nữa ạ.
Lăo chủ vừa ra chiều thông cảm, vừa làm hắn hổ thẹn:
- ái chà chà! Thế anh làm sao mà sống được?
- Dạ, bẩm ông chủ, chật vật lắm ạ.
- Ta làm ơn cho anh điều này nhé. Anh có thể vừa gác cổng, vừa canh
đêm được không?
- Được lắm, bẩm ông chủ.
- Kể ra th́ anh cũng chỉ phải đứng ở cửa có 6h. Cộng thêm với 8h gác
đêm nữa, vị chi là 14h. Anh hăy c̣n những 10h tự do nữa. Bằng ḷng
không?
- Xin đa tạ ông chủ.
- Ta sẽ tăng thêm cho anh 30 đồng về công việc gác đêm nữa.
- Dạ, xin đa tạ ông chủ.
Người gác đêm vẫn lĩnh 200 đồng một tháng lập tức bị đuổi v́ tội ngủ
quá say và người ta lấy anh chàng gác cổng của chúng ta thế chân vào
đấy. Ban ngày đứng canh cửa, c̣n ban đêm, đeo chiếc đồng hồ kiểm tra
trên cổ hắn đi canh gác xưởng. Tiền lương của hắn bây giờ được 110
đồng.
Hắn vốn là người chăm chỉ và cẩn thận. Hắn nghĩ: cuối cùng lăo chủ
cũng chẳng phải đồ ngốc, nhất định lăo sẽ nhận thấy sự cố gắng của
người làm và tất nhiên sẽ lại làm ơn cho hắn lần nữa. Chẳng hạn, lăo
sẽ giao cho hắn làm thư kư xưởng th́ hay biết mấy! Thư kư được lĩnh
những 300 đồng 1 tháng!...
Hết ḷng mong muốn điều ǵ, người ta nhất định sẽ đạt được. Một hôm
lăo chủ gọi anh chàng gác cổng vào:
- Ta rất hài ḷng về anh nên lại muốn làm ơn thêm cho anh 1 lần nữa.
Ban đêm thực ra th́ anh cũng không đến nỗi bận lắm. Anh có ưng làm
công việc giấy tờ văn pḥng không? Ta sẽ trả thêm cho anh 60 đồng
nữa.
Người gác cổng suy tính. Nếu vậy th́ hắn sẽ được lĩnh 170 đồng...
- Cầu trời phù hộ cho ông, bẩm ông chủ
- hắn trả lời.
Viên thư kư xưởng vẫn lĩnh 300 đồng 1 tháng lập tức bị đuổi về tội
thường để cho những ư nghĩ vẩn vơ, cà phê và thuốc lá choán hết giờ
làm việc của ḿnh, và người ta lấy anh chàng gác cổng của chúng ta
vào thế chân. Giờ đây, ban ngày đứng canh cửa, đêm đến lúc canh
xưởng, hắn lôi máy chữ ra đánh các giấy tờ.
Hắn làm việc đổ mồ hôi hột. Cuối cùng lăo chủ cũng chẳng phải là kẻ
ngu đần. Sớm muộn lăo cũng sẽ phải nhận thấy mọi cố gắng của hắn và
tất nhiên là sẽ thưởng công. Lăo kế toán của xưởng lĩnh những 400
đồng 1 tháng. Chà, nếu như có thể làm kiêm cả chân kế toán nữa!...
Hết ḷng mong muốn điều ǵ, người ta nhất định phải đạt được. Một
ngày kia lăo chủ lại gọi hắn vào:
- Tôi hiểu rằng ở thời buổi, chúng ta th́ 170 đồng chưa thấm vào đâu
- lăo nói - nên tôi muốn tăng lương cho anh.
- Xin đa tạ ông chủ ạ.
- Anh hẳn là c̣n th́ giờ rồi. Ngồi không ở nhà làm ǵ, anh nên nhận
làm thêm việc tính toán sổ sách cho xưởng c̣n hơn.
- Dạ vâng, bẩm ông chủ.
- Hay lắm, tôi tăng thêm cho anh 45 đồng nữa.
Viên kế toán của xưởng vẫn lĩnh 400 đồng 1 tháng lập tức bị đuổi về
tội cứ nhầm trừ thành cộng, nhầm chia thành nhân.
Bây giờ anh chàng gác cổng của chúng ta được lĩnh 215 đồng 1 tháng.
Ban ngày hắn đứng canh cửa 6h, ban đêm 8h gác xưởng và đồng thời
đánh máy, c̣n khi về nhà th́ lại tính tính toán toán.
Hắn làm việc thật nhiều, cần mẫn, cố làm cho nhiều hơn mức người ta
đ̣i hỏi ở hắn. Giờ này hắn lại mơ tưởng đến chức thủ kho. Thủ kho
được lĩnh những 450 đồng 1 tháng!
Nếu như con người hết ḷng mong muốn điều ǵ, điều đó nhất định phải
đạt được. Lăo chủ lại gọi hắn vào:
- Tôi lại muốn làm ơn cho anh lần nữa. Anh nghĩ sao, nếu tôi mời anh
nhận chức thủ kho?
- Được như vậy con rất lấy làm măn nguyện, bẩm ông chủ.
- Hay lắm, lương anh sẽ được tăng thêm 35 đồng. Anh đi mà nhận kho!
Viên thủ kho, một con người lơ đễnh
- đă chở nhầm về nhà đôi thứ
hàng mà đáng lẽ anh ta phải chở về kho, lập tức bị đuổi, và anh
chàng gác cổng của chúng ta bắt đầu làm phận sự của ḿnh.
Hắn làm ngày làm đêm không quản sức, không tiếc th́ giờ ǵ hết. Lăo
chủ chẳng phải con lừa, cuối cùng thế nào lăo cũng đánh giá đúng mực
sự hy sinh ấy. Và quả nhiên... Lăo chủ gọi anh vào:
- Cám ơn anh, tôi rất hài ḷng về anh. Người làm việc tốt th́ ai cũng
biết đến! Các công việc khác th́ anh vẫn cứ giữ nguyên, riêng việc
gác cổng thật không xứng đáng với anh nữa. Và từ nay tôi bổ nhiệm
anh làm quản đốc phân xưởng.
Làm quản đốc? Hắn đâm ngơ ngẩn cả người! Lâu nay hắn vẫn nhăm nhe
cái chân quản đốc. Hết ḷng mong muốn điều ǵ, người ta nhất định sẽ
đạt được. Và thế là hắn đă được làm quản đốc.
- Tôi thêm lương cho anh 80 đồng - lăo chủ nói.
Kiêm làm quản đốc nên lương hắn được thêm 90 đồng, song v́ thôi gác
cổng lại mất 80 đồng, vậy cả thảy giờ đây hắn lĩnh 260 đồng 1 tháng.
Viên quản đốc cũ vẫn lĩnh 500 đồng lập tức bị đuổi v́ tội tán tỉnh
cô thư kư của ông chủ.
Trong phân xưởng có 40 công nhân, 2 thợ cả và 20 chiếc máy. Làm công
nhân th́ hắn chẳng màng, v́ hắn có biết nghề ngỗng ǵ đâu, mà làm
thợ cả th́ lại càng không nổi. Hắn cũng không thể thay cho máy móc
được... mà trong văn pḥng th́ ngoài hắn, chỉ c̣n có cô thư kư đánh
máy nữa thôi.
Lúc rảnh việc, hắn tán chuyện với cô thư kư, khen ngợi lăo chủ.
- Cầu trời phù hộ cho ông chủ, 1 con người quư hoá quá. Tôi vào làm
gác cổng cho xưởng được 80 đồng 1 tháng. Ông chủ cho làm thêm chân
gác đêm, thế là tôi được 110 đồng. Sau đó, ông c̣n cho tôi làm thư
kư! Lương tôi tăng lên đến 170 đồng. Sau ông lại tin cẩn giao cho
làm kế toán và trả tất cả 215 đồng. Rồi ông giao cho cả việc giữ
kho, tôi được 250 đồng. Và bây giờ th́ không kể mọi khoản tiền trên,
tôi c̣n làm quản đốc. Và lương của tôi những 260 đồng!
Cô thư kư cũng khen ngợi ông chủ:
- Thoạt tiên, tôi vào làm chân quét dọn ở đây được 40 đồng. Sau đó
tôi nhận thêm việc dọn dẹp. giặt giũ ở nhà ông chủ và được tất cả 60
đồng. Rồi tôi lại kiêm cả làm thư kư đánh máy. Lương tôi tăng lên
đến 80 đồng. Sau tôi làm thêm việc nấu nướng và giúp đỡ việc nội trợ
cho ông chủ, ông ta bèn tăng cho tôi lên 100 đồng. Rồi sau nữa...
sau nữa anh biết đấy, tôi đă trở thành người có quan hệ thế nào với
ông chủ. Và lương tôi được tăng thêm 15 đồng. Bây giờ tôi được lĩnh
115 đồng!
Hắn bảo cô thư kư:
- Cô làm việc nhiều như thế chắc mệt lắm đấy!
Cô thư kư đáp lại là hắn nói rất có lư và cũng hỏi lại hắn:
- Thế công việc anh làm không nhiều à? Lương anh như vậy không ít hay
sao? Hay là anh không muốn được tăng lương nữa?
Hắn nh́n cô thư kư. Hắn nhớ ra rằng trong văn pḥng không c̣n ai
ngoài hắn và cô thư kư nữa. Hắn nghĩ đến đống công việc của cô ta.
- Không, không - hắn nói - Tôi không c̣n muốn một khoản nào thêm nữa.
Cám ơn cô. Nhưng nếu như tôi là đàn bà th́ sao? Th́ hắn ông chủ sẽ
đuổi cả cô và tăng lương cho tôi thêm 20 đồng... Không, không!...
Như thế này tôi đă toại nguyện... vâng, nhưng... nếu tôi là đàn bà!
o0o
|
